Onderzoek

“Meisjes wordt geleerd te voelen en jongens om emoties te onderdrukken”

Oprichtster Mary Gordon over wat Roots of Empathy kan betekenen voor jongens

“Meisjes wordt geleerd te voelen en jongens om emoties te onderdrukken”

Jongens groeien op in een keurslijf. Man worden betekent emotioneel afstandelijk, autonoom en rationeel zijn. Deze maatstaf heeft nadelige gevolgen voor jongens zelf en voor de maatschappij waarin zij de burgers, stemmers en vaders van morgen zijn. Door Aurélie Van De Peer. Illustratie: Kato Trappers

Redactrice Aurélie sprak over de huidige cultuur van mannelijkheid met Mary Gordon, oprichtster en president van Roots of Empathy, het internationale onderwijsprogramma dat kinderen laat oefenen in empathie door zich in te leven in de emoties van een baby die een jaar lang naar de klas komt. Het mooie aan dit project is dat het ook jongens van jongs af aan laat oefenen in empathisch zijn. “Jongens groeien op in een cultuur die hen leert emoties te onderdrukken. Ze kunnen minder oefenen in empathie.” Roots of Empathy doorbreekt dit patroon door evenveel inlevingsvermogen te verwachten van jongens en meisjes. Want zorg is universeel én politiek.

Zorg dragen

Gordon beschouwt het klaslokaal als een samenleving, een plaats waar kinderen leren een gemeenschap te bouwen. Hierbij staat “een ethiek van zorg” voorop. Gordon vertelt dat Roots of Empathy “kinderen aanmoedigt hun eigen emoties en die van hun klasgenootjes te ontdekken door inzicht te krijgen in de emoties en de emotionele signalen van de baby.” Door zowel het affectieve (meevoelen) als het cognitieve (perspectief nemen) van empathie te trainen werkt het onderwijsprogramma toe naar “het idee dat mijn geluk jouw geluk omvat. In kindertaal uitgelegd: als jij niemand hebt om mee te spelen, is dit niet goed en ik neem hier verantwoordelijkheid voor op”.

Onderzoek toont dat pesten in Roots of Empathy-klassen afneemt omdat er “een mildheid gecreëerd wordt waardoor je kinderen dingen hoort zeggen als: ‘Niemand lachte vroeger naar mij in de klas, nu heb ik vriendjes, iedereen speelt met elkaar en ik heb ‘s ochtends geen buikpijn als ik naar school ga.’” Kinderen dragen meer zorg voor zichzelf en anderen.

Jongens in het Roots of Empathy-programma spelen met de klasbaby © Roots of Empathy

Gordon verwacht dat Roots of Empathy meer impact heeft op het prosociale gedrag (zoals anderen helpen) van jongens, hoewel het onderzoek hiernaar nog in zijn kinderschoenen staat. Ze baseert zich onder andere op een Britse studie die aan de hand van leerkrachtbeoordelingen vermeldt dat prosociaal gedrag bij jongens meer steeg dan bij meisjes (meisjes scoorden hierop bij aanvang wel hoger).

Maar Gordon put ook uit talloze contacten met leerkrachten, instructeurs en leerlingen wereldwijd. “De leraren en de Roots of Empathy-instructeurs vertellen ons dat de jongens soms brieven schrijven waarin ze aan de baby vertellen dat ook zij op een dag een goede vader willen zijn voor hun kind.” En in het recent gepubliceerd hoofdstuk uit het boek The Crisis of Connection: Roots, Consequences, and Solutions schrijft Gordon over een nu volwassen jongeman die als kind het Roots of Empathy-project mocht meemaken. Hij liet Gordon weten dat de babybezoeken zijn leven hadden veranderd omdat hij zich ‘s avonds in bed realiseerde dat hij een pestkop was. Hij nam zich voor zorgzamer te zijn. Momenteel volgt de jongeman een lerarenopleiding. Hij zou dit nooit gedaan hebben, zegt hij, zonder de veelvuldige oefening om zich te verplaatsen in de emoties van de baby en zijn klasgenoten.

Playing it cool

Waarom kiezen zo weinig jongemannen voor het lerarenberoep?, vraag ik Gordon. “Veel ouders zouden teleurgesteld zijn als hun zoon kleuterleider wil worden, terwijl zij dit een perfecte keuze vinden voor hun dochter. De samenleving oefent druk uit op jongens om succesvol te zijn, en dan bedoelen ze vooral financieel. Omdat de verloning van zorg- en onderwijsberoepen lager is dan andere beroepsgroepen, kiezen jongens minder voor dergelijke jobs.” Vooral maatschappelijke druk verklaart dus mee genderverschillen in beroepskeuze, niet de aangeboren neiging tot zorgzaamheid of emotionele verbinding.

“Het doet jongens geen eer aan dat zij een slechte reputatie hebben op vlak van emoties.”

“Het doet jongens geen eer aan dat zij een slechte reputatie hebben op vlak van emoties. Jongens worden geboren met dezelfde mogelijkheden tot empathie als meisjes. Er zijn genderverschillen in emotionele geletterdheid, waarmee ik bedoel dat mannen onder andere minder woorden hebben om hun emoties te beschrijven, maar de oorzaak hiervoor ligt bij het verschil in oefenkansen. Meisjes wordt geleerd te voelen en jongens om emoties te onderdrukken”.

Ter ondersteuning verwijst Gordon naar onderzoek van neurowetenschapper Lise Eliot. In het boek ‘Pink Brain, Blue Brain’ stelt Eliot dat door de enorme plasticiteit van het kinderbrein de kleine genderverschillen bij geboorte op vlak van empathie uitvergroot worden wanneer kinderen in contact komen met ouders, leerkrachten, peers en media die onbewust genderstereotypen bevestigen.

Maar Gordons visie vindt ook weerklank in de gedragswetenschappen. Jongens worden geboren met de capaciteit en de wens om diepe emotionele vriendschappen te ontwikkelen met andere jongens. Maar al in de kleutertijd socialiseren 5-jarige jongens elkaar in wat het betekent man te zijn, toont de Amerikaanse psychologe Judy Chu. Zo nemen jongens afstand van hun wens om diepe verbindingen aan te gaan met elkaar. In de adolescentie manifesteert de cultuur van afstandelijke mannelijkheid zich des te intenser schrijft psychologe Niobe Way, met als gevolg dat adolescente jongens geraakt worden door een diepe eenzaamheid. Playing it cool hoort dus bij man worden.

“Playing it cool hoort dus bij man worden.”

Gordon is er van overtuigd dat het met de oefenkansen voor empathie vooral buiten de gezinscontext misloopt. “Eens jouw zoon zich naar buiten begeeft dringt die cultuur hard binnen. Op scholen zie je nog al te vaak een idee van ‘jongens huilen niet’. Vaak wordt deze boodschap trouwens op impliciete manieren aangeleerd bij jongens”. Het curriculum van Roots of Empathy besteedt ruim aandacht aan dit thema. “Want jongens moeten zich comfortabel voelen bij huilen als expressie van emoties. Hoe meer kleine jongens ervaren dat zij behandeld worden als een unieke mens in plaats van als een jongen, des te sneller zullen beperkende attitudes rond mannelijkheid veranderen en des te sneller zullen zij meisjes in eerste plaats zien als personen.”

Mary Gordon © Roots of Empathy

Wie dus wil begrijpen waarom mannen hoge toppen scheren binnen de breed maatschappelijke crisis of connection, zoals het nu in de sociale wetenschappen heet (kijk naar onder andere cijfers over zelfmoord, depressie en eenzaamheid die hoger liggen bij mannen dan bij vrouwen), zoekt best in de kindertijd en de adolescentie. Positieve noot is dat deze mannelijke afstandelijkheid niet onomkeerbaar is. Deze is niet aangeboren, maar aangeleerd. Wat betekent dat we ze kunnen veranderen. .

Gordon erkent dat “de jongens van 10 tot 12 jaar in Roots of Empathy wat afwachtend kunnen zijn bij de start van het programma. Maar na drie bezoekjes zijn ze net zo teder en nieuwsgierig als de meisjes of jongere kinderen”. In Roots of Empathy moeten jongens niet cool wezen, ze mogen mens wezen.

Model van mannelijke zorg

In essentie draait Roots of Empathy “om de observatie van een veilige hechtingsrelatie tussen ouder en kind. Maar als je de kinderen een mannelijke én een vrouwelijke hechtingsrelatie kan laten zien, is dat een home-run”, zegt Gordon lachend. Ze is duidelijk trots op het model van mannelijke zorg dat de organisatie zoveel mogelijk probeert te integreren in haar werking. “Wij willen vaders betrekken bij de klasbezoekjes met de baby. Als vaders er van de start bij zijn, merken we dat ze de rest van het jaar ook meekomen op klasbezoek. Dit heeft impact omdat de kinderen een model van mannelijke zorg voorgeschoteld krijgen.”

“In de meeste culturen worden jongens vanaf een bepaalde leeftijd minder aangeraakt.”

Een verhaal springt er uit voor Gordon omdat het illustreert “hoe een mannelijke leraar, Roots of Empathy-instructeur of vader die zorg opneemt een verschil maakt voor de kinderen. Toen de moeder van de klasbaby terug aan het werk ging, kwam de vader de overige bezoekjes met de baby brengen. Hij was een grote zwarte man met dreadlocks. In de klas zaten vijf 10-jarige jongens gediagnosticeerd met gedragsproblemen, zoals agressie door verarmde hechtingsrelaties. De vader nam de kinderen bij hem. Ze vroegen of hij soms speelde met de baby, waarop de vader een rapdeuntje zong en de hele voet van de baby in zijn mond nam. De baby proestte het uit en de jongens ook. Dit groepje jongens werd geraakt door de observatie van de zachtheid, tederheid en het plezier tussen deze imposante man en zijn baby. De klasleraar zei me na dit bezoek dat de jongens volgens haar voor altijd veranderd waren door deze ontmoeting.” De man toonde dat mannelijkheid en zorg samengaan.

Aanraking

De vader van het rapdeuntje knuffelde zijn baby uitvoerig. Maar dat lichamelijk contact vermindert bij opgroeiende jongens. In het boek Raising Cain: Protecting the Emotional Life of Boys schrijven Dan Kindlon en Michael Thompson dat ouders stoppen met hun zonen aan te raken op 8 à 9-jarige leeftijd. “In de meeste culturen worden jongens vanaf een bepaalde leeftijd minder aangeraakt”, bevestigt Gordon. “Vanuit de neurowetenschappelijke basis van Roots of Empathy weten we dat aanraking cruciaal is om een veilige hechting tot stand te brengen. Tijdens elk bezoek van de baby raken de kinderen de baby twee maal aan: bij het welkomstlied waarbij de ouder het kind ronddraagt in de kring en bij het vaarwelmoment. Aanraking is een universeel menselijke behoefte. Als we dit erkennen, krijgen jongens misschien meer kansen om gewoon mens te zijn”, verzucht Gordon.

Radicaal-rechts

Gordon ziet duidelijk maatschappelijk gevaar in een cultuur die kinderen onvoldoende leert zich met elkaar te verbinden, in een cultuur die van jongens weinig emotionele geletterdheid verwacht en dit vervolgens tot ‘de natuur van jongens’ omdoopt. Eerder sprak ze in een video voor BBC News al over het risico op een failed society. “In verscheidene samenlevingen wordt het bewustzijn van de verschillen tussen mensen in plaats van de gelijkenissen steeds groter. En dit kan verregaande gevolgen hebben: polarisering en ontmenselijking.”

“Jonge mannen met radicale politieke overtuigingen zijn emotioneel vervreemd.”

Ik vertel haar over de verkiezingsuitslag van mei 2019 in België. Radicaal-rechts haalde 18 procent van de stemmen en was, zoals elders op de wereld, in trek bij jonge mannen. “Jonge mannen met radicale politieke overtuigingen zijn emotioneel vervreemd. Voor mannen die voelen dat zij de maatstaf van succes in de huidige cultuur van mannelijkheid moeilijk kunnen bereiken, ligt woede en teleurstelling in het verschiet. Exclusie kan aan de basis liggen. Een kind dat buitengesloten wordt, kan geen vriendjes maken en zich oefenen in empathie. Later in zijn of haar leven wil dit kind misschien wraak nemen. En dat doe je door te weigeren om deel te nemen aan de samenleving. Je straft mensen waarvan jij denkt dat zij jouw plekje innemen.”

In het huidige politieke klimaat beschouwt Gordon het werk van Roots of Empathy als des te urgenter. “In Europa heerst een groeiend besef dat maatschappelijke problemen volgen, wanneer we geen empathie cultiveren in kinderen. Weet je, once they get the vote, it’s almost too late. Het is choquerend dat Europa geconfronteerd wordt met een erosie van de kindertijd en van de democratie. Maar we kunnen daar nog iets aan doen, de geheime saus is empathie”.

Volle menselijkheid

Het streefdoel van Roots of Empathy is dan ook bouwen aan een generatie die “elkaar beschouwt als mensen met gedeelde ervaringen die de menselijkheid van de ander erkent in plaats van enkel huidskleur, sociaaleconomische achtergrond en levensbeschouwing te zien. En onze gedeelde emoties zorgen voor verbinding.”

Door jongens meer kansen te geven om op verkenning te gaan in hun eigen emotionele belevingswereld en die van hun klasgenoten, geeft Roots of Empathy jongens toegang tot hun volle menselijkheid. Een geschenk “voor de jongens zelf en voor de samenlevingen waarin zij toekomstige burgers, stemmers en vaders zijn”.

Lees ook het interview met Mary Gordon over de wetenschap achter Roots of Empathy.

Schrijf je reactie

1 reactie
  • Emiel says:

    Playing it cool staat diepe verbintenissen niet in de weg. Mannen kunnen heel veel van elkaar houden zonder dat er een woord wordt gezegd daarover. Dat een vrouw denkt mannelijke psychologie te begrijpen en dan er ineens “gebrek aan empathie” op plakt, sorry maar dat is echt dikke zever. Tijd voor een volwassen discussie. Ik ken meer vrouwen zonder empathie dan mannen.

Colofon

Adres Redactie

Toko Space t.a.v. Charlie Magazine
Statiestraat 139
2600 Antwerpen