Geek rubriek

Waarom is het speculum zo’n marteltuig?

Waarom is het speculum zo’n marteltuig?

Wetenschapsliefhebster en fulltime nieuwsgierigaard Stephanie Dehennin zoekt dingen uit die ons allemaal bezig houden, zodat jij dat niet hoeft te doen.

Spreek het woord ‘speculum’ uit en de meeste vrouwen zullen even huiveren. Sowieso is er weinig zo gênant en ontmenselijkend als in je blote kont half over een tafel te zitten met je benen wijd opengespreid in veredelde stijgbeugels. Voeg daar een instrument aan toe dat je vaginawanden openspert en akelige geluidjes maakt, en je begrijpt waarom vrouwen de eendebek ‘de blikopener voor vagina’s’ noemen. Veel vrouwen skippen ook hun routine-onderzoeken uit pure angst, met alle gevolgen van dien. Kunnen we dus echt niets beters uitvinden om een gyneacologisch onderzoek net iets minder onaangenaam te maken?

De oorsprong van de eendebek

Het speculum dateert al van het oude Rome. Tijdens opgravingen in Pompeii werden er eendenbekken gevonden die au fond niet zo gek veel verschillen van het moderne speculum. Toegegeven, het waren een soort veredelde kurkentrekker met twee lepels aan, maar het principe blijft hetzelfde.

Een kleine selectie vintage eendebekken uit de 14e, 15e en 16e eeuw

Doorheen de geschiedenis zijn er allerlei versies van de eendebek ontwikkeld, verschillend in grootte, met allerlei soorten zwengels en handvatten, maar steeds volgens hetzelfde principe. Het speculum dat we vandaag kennen wordt, naargelang de bronnen die je raadpleegt, toegeschreven aan vroedvrouw Marie Anne Boivin of aan dokter James Marion Sims.

Marie Anne Boivin was één van de vele vrouwen wiens wetenschappelijke contributies grotendeels onderbelicht zijn gebleven. In het begin van de 19e waren het nog voornamelijk mannen die de medische plak zwaaiden. Boivin werd niet toegelaten aan de geneeskundige faculteit omwille van haar gender, en ging dus maar vroedkunde studeren. Toch ontwierp ze een bekkenmeter, ontdekte ze de oorzaak van menig type bloedingen, miskramen en verschillende pathologieën van de baarmoeder en de placenta. Ze was bij de eersten om een stethoscoop te gebruiken voor het bepalen van de foetale hartslag en ontwikkelde procedures voor het verwijderen van tumoren in de baarmoeder. En ze ontwikkelde een eigen versie van het speculum.

Links: Marie Anne Boivin. Rechts: het speculum van Dr Sims

Toch wordt Dr James Marion Sims meestal genoemd als ‘vader’ van het speculum en van de gynaecologie in het algemeen. Zijn curriculum leest iets minder aangenaam. Sims had een eigen hospitaal waar hij vooral slaven behandelde. Hij was vastberaden om een chirurgische oplossing te vinden voor de fistels die hij zag in sommige patiënten. Zijn goede bedoelingen ten spijt, gebruikte hij daarvoor ook slaven die hij kocht om op te experimenteren, en dit zonder verdoving. Sommige vrouwen zouden tot dertig operaties moeten zijn ondergaan. Om de fistelvorming goed te kunnen bekijken, ontwierp hij zijn eigen versie van het speculum. Hij nam een sauslepel, bood het handvat et voilà: het Sims speculum was geboren. Vandaag wordt deze versie nog gebruikt bij het uitvoeren van een hysterectomie.

Tegenwoordig zijn er plastic eendebekken, waarmee je het probleem van het koud metaal oplost. Anderzijds blijkt die plastic versie iets meer frictie te geven, wat ook bijzonder onaangenaam kan zijn. Het mechanisme is hetzelfde gebleven. Hoe kan het dat er op meer dan 2000 jaar tijd zo weinig is veranderd? Brace yourselves, hier komt het slechte nieuws. Het speculum is gewoonweg bijzonder efficiënt. Hoe je het ook draait of keert, de vaginawand moet worden opengesperd, en dat zal altijd ietwat ongemakkelijk blijven.

Een plastieken en metalen speculum

De strijd is evenwel nog niet opgeven. Een team vrouwelijke designers is volop bezig met het proberen redesignen van het speculum. Een van de ingevingen van dit Yona team is om siliconen te gebruiken, een idee dat ze leenden van de sextoys industrie. Een andere mogelijke verbetering zien ze in de hoek van de eendebek, die nu standaard 90° is. Hierdoor moeten vrouwen met hun derrière half over de stoel gaan liggen, wat bijzonder onaangenaam is. Het yona team stelt een hoek van 120° voor, waardoor er meer plaats is voor de gynaecoloog om haar/zijn hand aan de steel te houden zonder dat de vrouw met het ‘poep in ijle lucht’-positie moet zitten.

“Er is ook goed nieuws: het plaatsen van een spiraal doen gynaecologen in Nieuw Zeeland zonder beugels.”

De yona-eendebek is nog niet op de markt, daarvoor moeten eerst ontelbare testen worden gedaan en moet het de goedkeuring krijgen van de FDA. Voorlopig zitten we dus opgezadeld met de plastic of metalen krengen die we kennen. Maar zelfs een siliconen versie met een andere hoek zal geen wonderen verrichten. Om een gynaecologisch onderzoek minder onaangenaam te maken, moeten we de hele procedure herbekijken. Een patient-centered approach met een goede voorbereiding, een duidelijke uitleg en waar voldoende tijd wordt voor uitgerekt zou al veel helpen.

Gyneacologisch onderzoek in de 19e eeuw

Wat ook zou helpen, is een iets comfortabelere opstelling. De gynaecologische stoel is vooral ergonomisch interessant voor de arts, en uiteraard is het belangrijk dat die effectief kan zien wat ie doet. Niemand wil terug naar 19e-eeuwse toestanden waarbij de gynaecoloog op z’n knieën op de tast moest werken. Maar moeten we echt elke keer met de benen in die ellendige beugels? Niet in het VK en in Nieuw-zeeland, zo blijkt. Daar worden routine speculum-onderzoeken uitgevoerd zonder beugels. Zelfs het plaatsen van een spiraal doen ze op een gewoon bed, eventueel met beide vuisten onder het bekken om zo het bekken op te lichten. Pas als dit niet lukt worden beugels gebruikt.

Deze aanpak kost allicht wat meer tijd en moeite, en aangenaam zal een gynaecologisch onderzoek nooit worden. We zullen het moeten blijven doen met eendebekken, en als het moet, stijgbeugels en een koude derrière in het ijle. Net daarom lijkt het me aangewezen dat gynaecologen hun tijd nemen en extra aandacht besteden aan het comfort van hun patiënten. Zoals men in de verpleegkunde zegt: vergeet niet dat aan elk orgaan een mens hangt.

Je hoort Stephanie ook elke maand in de podcast van Nerdland. Haar illustratief werk vind je hier: www.poodlesoup.be
Nieuwsgierig naar meer? Lees het antwoord op andere vragen in de Geek Rubriek
Alle foto’s: Wiki Comons. Foto boven: Istock

Schrijf je reactie

2 reacties
  • Annelies says:

    Ik vind er niks aan bijzonder pijnlijk en vrouwonvriendelijk, ik laat dat gemeen onderzoek al 10jaar niet meer doen

  • annemievanlilith says:

    Hé, ik vind het speculum op zich niet zo’n probleem ! Een goed zicht op de vagina/baarmoederhals is soms nodig.
    Tot mijn opperste verbazing wel :
    * bij een mannelijke dokter was het onaangenaam, hij vroeg me soms mijn bekken ietwat te kantelen zodat het effectief minder onaangenaam werd
    * bij een volgende vrouwelijke dokter was er niks onaangenaams meer aan : opgewarmd, glijmiddel, zacht en juist ingebracht !
    * bij een volgende vrouwelijke dokter was het uitgesproken pijnlijk : zij keek niet hoe het er daar bij mij ineenzit en zette dat ding dus gewoonweg verkeerd in mijn lijf !
    Mijn conclusie : iedere vrouw heeft een eigen vaginavorm ! Een dokter (v/m) die daar aandacht voor heeft kan dit ding op een goede manier gebruiken !
    Ter vergelijking : een spuitje krijgen is ook nooit echt plezant, sommigen kunnen dat volstrekt pijnloos, bij anderen is ook dat een marteling !

Colofon

Adres Redactie

Toko Space t.a.v. Charlie Magazine
Statiestraat 139
2600 Antwerpen