Deze reportage verscheen eerder in bookzine 3 met als thema Schaamte.
Als ik een winkel binnenkom, hoeft de verkoper me nog maar te begroeten of mijn wangen (inclusief voorhoofd, neus en oren) kleuren dieprood. Terwijl ik me dan voor mijn gevoel niet echt schaam of zo. Ik ben, voor zover ik weet, ook niet bepaald een verlegen type. Ik wil meer weten over hoe blozen precies werkt en besluit professionele hulp in te schakelen. Ik vuur mijn vragen af op orthopsycholoog Kizzy Cools. Foto’s: Agathe Danon
Help! Ik krijg altijd een rooie kop in de meeste banale situaties. Hoe komt dat?
Kizzy Cools: “Wel, dat ligt er een beetje aan. Blozen kan zowel een lichamelijke als een emotionele reactie op een prikkel zijn. Met lichamelijk bedoel ik bijvoorbeeld als je alcohol hebt gedronken of bepaald voedsel hebt gegeten. Fysieke inspanningen en de temperatuur van de omgeving kunnen een invloed hebben. Maar zoals het bij jou klinkt, gaat het eerder over blozen uit emotie. Dat kan zijn: angst, woede, verliefdheid, vernedering, opwinding – al dan niet seksueel – schaamte of verlegenheid.”
Oh, schaamte en verlegenheid zijn dus twee verschillende dingen?
“Ja, maar dat ligt best ingewikkeld. Het is niet omdat je je schaamt dat je per se verlegen bent en andersom. Verlegen zijn is een persoonskenmerk waarbij je jezelf niet graag toont in groep omdat je niet in de belangstelling wilt staan. Als je je schaamt, wil je je ook verstoppen. Schaamte is echter geen karakterkenmerk maar een gevoel dat veroorzaakt wordt door een bepaalde gebeurtenis in een sociale context. Stel, je staat in een groep en je plast per ongeluk in je broek. Dan wil je niet dat mensen naar je kijken. Dat is dus niet omdat je een verlegen persoon bent. Wat net gebeurd is, zorgt ervoor dat je niet in het middelpunt wilt staan. Als je verlegen bent, sta je, los van de situatie, nooit graag in de belangstelling. Bij beide situaties is blozen een logisch gevolg.”
“Blozen kan een lichamelijke of een emotionele reactie op een prikkel zijn.”
Wat gebeurt er dan precies in je lichaam als je bloost?
“Als je bloost, sturen je zenuwen extra bloed naar je gezicht waardoor je huid warm en tintelend aanvoelt. Dit wordt veroorzaakt door adrenaline. Dat hebben we nodig omdat het ons helpt overleven. Sinds de oertijd hebben we drie keuzes wanneer zo’n adrenalinestoot door ons lichaam raast: fight, flight or freeze. Rood worden is dus een signaal van ons lichaam dat ons vertelt dat we moeten reageren. Als je rood wordt omdat je je schaamt, kan je vechten door kwaad in de ontkenning te schieten: ‘Ik schaam mij niet!’ Vluchten is wat de meesten onder ons doen: door sociale situaties te vermijden, naar beneden te kijken of je rood hoofd in je dikke sjaal te verstoppen.
De derde keuze die je hebt, is bevriezen. Ons laten verlammen had vroeger de positieve functie dat sommige dieren ons niet konden zien of horen of zelfs dachten dat we dood waren. Op die manier konden we dus overleven. Nu denken we misschien nog dat we dood kunnen gaan van schaamte, maar dat is natuurlijk niet echt zo. Welke van de drie je er ook uitkiest: laat je angst niet overheersen. Als je even hebt gevochten, bent gevlucht of hebt stilgestaan, ga dan daarna terug vooruit. Je lichaam heeft gereageerd, klaar. De situatie waarin je je ongemakkelijk voelt, hoeft niet te blijven duren en betekent al zeker niet je dood.”
Heb je weleens mensen behandeld voor blozen?
“Niet specifiek voor blozen, nee. Patiënten komen bij mij om uiteenlopende redenen, maar blozen is meestal niet het probleem waarmee ze zich aanmelden. Wanneer het primair probleem wordt aangepakt, verminderen schaamtegevoelens en dus ook het blozen automatisch.”
Oh ja, da’s waar! En wat doe je dan precies om de schaamte aan te pakken?
“Als eerste druk ik mensen op het hart dat het heel belangrijk is om buiten te blijven komen. Als je je blijft verstoppen, werk je een blijvende angst voor schaamte in de hand. Schaamte is hét gevoel dat mensen ervan weerhoudt om professionele hulp te vragen. Patiënten die hier naartoe komen, hebben dus al een belangrijke stap gezet. Eenmaal hier, kan je verschillende dingen doen. Mindfulness, cognitieve gedragstherapie, lichaamsoefeningen en communicatietrainingen zijn mogelijke behandelingen die hun effectiviteit al hebben bewezen.”
“Zeg tegen jezelf dat het oké is als je weer schattige rode wangetjes krijgt.”
Wat doe je als iemand anders begint te blozen?
“Het belangrijkste is begrip hebben voor de situatie. Lach mensen zeker niet uit of veroordeel ze niet. Je moet er voor ze zijn, maar kruip zeker niet mee met ze in het hoekje. Ga juist samen door een moeilijke situatie zodat die persoon zijn zelfvertrouwen weer kan opbouwen. Spreken op een podium of voor een groep staan, zijn dingen die het zelfvertrouwen een boost kunnen geven. Probeer je comfortzones te doorbreken om zoveel mogelijk succeservaringen op te bouwen.”
Oké. En wat kan ík best doen als ik weer een rode kop krijg?
“Als je voelt dat je bloost, richt je dan vooral op de communicatie met de ander. Dat je aanhoudend bloost, komt namelijk omdat je te veel aandacht richt op jezelf en je lichaam. Gedachten razen dan door je hoofd, zoals: ‘oh nee, ik word rood, wat denken ze nu wel niet van mij, ze vinden me vast belachelijk’. Aanvaard het en besef dat je niet de enige bent. Je negatieve gedachten ombuigen in positieve gedachten, kan ook helpen. Bovendien hebben studies uitgewezen dat we mensen die blozen juist sympathiek vinden. Zeg dus in het vervolg maar tegen jezelf dat het oké is als je nog eens van die schattige rode wangetjes krijgt.”
Schrijf je reactie