Deze reportage verscheen eerder in bookzine 3 met als thema Schaamte.
Een seksueel overdraagbare aandoening betekent gewoon dat je seks hebt gehad, niks meer en niks minder. Toch denken veel mensen dat het hen niet kan overkomen, en durven ze niet te vertellen dat ze besmet zijn. Maar je regelmatig laten testen en erover praten moet, voor ieders gezondheid. Hoog tijd om het taboe rond soa’s te doorbreken. Illustratie: Agnes Loonstra
“Toen ik op mijn 17 jaar te horen kreeg dat ik chlamydia had, stortte mijn wereld in. Ik had geleerd op school dat soa’s iets voor marginalen en dommeriken zijn – dat zou mij nooit overkomen! Ik was helemaal gedegouteerd van mezelf en de jongen met wie ik had geslapen. Ik heb gehuild bij de dokter, die mij toen aanraadde om tegen mannen die geen condoom wilden gebruiken te zeggen dat ik de pil niet nam. Zelfs tegen vriendinnen durfde ik het niet te vertellen. De jongen in kwestie was iets ouder dan ik en toen ik hem opbelde, leek hij er helemaal niet zo van te schrikken, terwijl ik echt pissig was. Hij was mijn eerste bedpartner na mijn eerste serieuze lief en toch voelde ik mij plots een sloerie. Pas een hele tijd later, toen een vriendin mij heel gelaten vertelde dat ze chlamydia had opgelopen en er zo weer vanaf was, deelde ik mijn verhaal. Toen pas besefte ik dat het heel veelvoorkomend was.” – Charlotte (29).
Het aantal soa-diagnoses blijft stijgen in België en ook in Nederland, waar naar schatting jaarlijks 100.000 nieuwe soa-infecties plaatsvinden: van de usual suspects zoals chlamydia en herpes tot zeldzamere aandoeningen met namen die je verbeelding op hol laten slaan zoals weke sjanker en donovanosis. Voor veel mensen brengt een soa-diagnose een schaamtegevoel met zich mee, vertelt Sandra Van den Eynde, soa-deskundige bij Sensoa. “Als je een soa krijgt, dan heb je je slecht gedragen. Dat beeld krijgen jongeren vaak nog onterecht mee. Want een soa krijgen betekent helemaal niet dat je iets verwerpelijks of vies hebt gedaan, het wil alleen zeggen dat je seks hebt gehad, net zoals zoveel mensen. Als je seksueel actief bent, is de kans nu eenmaal zeer groot dat je ooit chlamydia krijgt. Een soa is dus niet vies, eerder iets dat er een beetje bij hoort. Het is belangrijk dat jongeren weten dat het geen ramp is om besmet te geraken.”
“Als je seksueel actief bent, is de kans nu eenmaal zeer groot dat je ooit chlamydia krijgt.”
Het taboe rond soa’s is eigenaardig. Sinds de seksuele revolutie in de jaren zestig en zeventig is onze kijk op seks grondig veranderd en media zijn vandaag doordrongen van suggestieve beelden. Over het algemeen geldt dat seks met wederzijdse toestemming een heuglijke zaak is en zelfs een normale, menselijke basisbehoefte die goed is voor onze fysieke en mentale gezondheid. Anderzijds durven we amper te praten over soa’s omdat we ze nog altijd linken aan een soort onverantwoordelijke, seksuele losbandigheid. De schaamte die een soa-diagnose veroorzaakt – we durven nog spreken over ‘vieze ziektes’ – staat niet in verhouding tot hoe veelvoorkomend soa’s zijn. “Eén op twintig jongeren tussen 15 en 25 jaar krijgt ooit te maken met chlamydia”, vertelt soa-experte Sandra Van den Eynde. Het is de meest voorkomende soa in België en Nederland. In 2013 waren er 4.916 nieuwe geregistreerde gevallen van chlamydia in België en 55.000 in Nederland in 2014. Tussen 2002 en 2013 is het aantal gevallen in België bijna vervijfvoudigd. Meer dan de helft van de Belgische en Nederlandse chlamydiapatiënten is jonger dan 25 jaar.
In tegenstelling tot wat jongeren aangeleerd krijgen op school is heteroseksuele ‘casual sex’ of veel wisselende contacten niet de grootste oorzaak van soa-verspreiding, maar wel dat deze risicogroep niet de gewoonte heeft om zich te laten testen: wie zich niet laat testen, geeft de ziekte door. Daar zit aangeprate schaamte voor iets tussen. Met de juiste preventiemaatregelen, en vooral de juiste informatie vooraf en achteraf, hoeft dat allemaal niet zo’n probleem te zijn, zegt de soa-experte. “Als zorgverstrekkers zoals huisartsen en gynaecologen er taboeloos over praten zonder met de vinger te wijzen, wordt het gemakkelijker voor patiënten om te vragen naar soa-testen.”
“Het is belangrijk om de dingen bij hun naam te noemen en zo soa’s van hun taboe te ontdoen.”
Maar cijfers zeggen niet alles. “We hebben met Sensoa in België en Soa Aids in Nederland de voorbije jaren succesvolle bewustmakingscampagnes gevoerd. Het doel was soa-testen aan te moedigen, zowel bij seksueel actieve jongeren als bij huisartsen en gynaecologen. Dat verklaart deels de stijgende cijfers: we bereiken de juiste doelgroepen beter. Hoe meer mensen zich laten testen, hoe meer soa’s worden vastgesteld. Anderzijds zijn er over sommige soa’s zoals herpes weinig cijfers beschikbaar: je kan ervan uitgaan dat er veel meer herpes circuleert dan de cijfers weergeven.”
De beste preventieve actie blijft het gebruiken van condooms, en dit totdat beide partners zich hebben laten testen. Seriële monogamie – de ene vaste relatie na de andere – creëert, vooral bij jongeren, een vals gevoel van veiligheid. Omdat je beiden enkel met elkaar vrijt, wordt een condoom al snel achterwege gelaten als de vrouw een andere vorm van anticonceptie gebruikt. Zo kan een soa uit een vorige relatie of contact worden doorgegeven. Maar de belangrijkste drijfveer voor jongeren in de leeftijdsgroep 15 tot 25 jaar om condooms te gebruiken is nog altijd om niet zwanger te worden. Het is dus belangrijk om wanneer er over seks gepraat wordt, de dingen bij hun naam te noemen en zo soa’s van hun taboe te ontdoen.
- Informeer je eerst goed over je soa zodat je de vragen van je partner kan beantwoorden. Stel vooraf vragen aan je dokter.
- Probeer het gesprek te oefenen met een goede vriend of vriendin of oefen voor de spiegel. Het kan helpen om de woorden al eens luidop uit te spreken.
- Kies een neutrale plek en een rustig moment. Draag comfortabele kleren – het zal je verbazen wat een verschil dat maakt om je meer op je gemak te voelen.
- Praat met zelfvertrouwen. Je bent niemand de les aan het lezen en ook niet aan het biechten. Je deelt gewoon persoonlijke informatie.
- Vertel je partner over je soa en wat die inhoudt – en niet inhoudt. Er bestaan veel mythes over soa’s.
- Blijf rustig. Als je overstuur bent, geef je je partner misschien de indruk dat het erger is dan het eigenlijk is. De manier waarop je vertelt en je lichaamstaal maken deel uit van je boodschap.
- Verwacht dat je partner je nieuws zal aanvaarden en je zal steunen.
Maar hoe doe je dat dan, een partner of een ex-geliefde inlichten dat hij of zij mogelijk besmet werd met een soa? Het lijkt misschien een klein drama, maar eigenlijk is het zo eenvoudig als bellen en zeggen: “Ik heb een soa, ja. En jij dus misschien ook. Maar dat is niet zo erg.” Een simpel en beleefd telefoontje, meer moet dat niet zijn. Of een persoonlijk gesprek.
“Een paar jaar geleden had ik een tijdje een seksrelatie met een bekende man. Op een bepaald moment kwam onze verhouding tot een einde, maar een paar weken later kreeg ik opeens telefoon van hem. Hij vertelde dat hij gonorroe had en dat ik me dus best kon laten testen. En maar goed dat hij belde, want ik had het effectief overgekregen. Dat was schrikken, maar na een korte behandeling was ik er vanaf. Ik was aangenaam verrast dat hij gebeld heeft om mij te waarschuwen. Want hij blijft tenslotte een bekend figuur en het feit dat hij met een druiper rondliep, was misschien een sappig verhaal geweest voor de roddelpers. Hij had evengoed niet kunnen bellen om geen gezichtsverlies te lijden. Het feit dat hij de situatie correct afhandelde en zich niet leek te schamen, maakte dat ik er ook geen té ‘big deal’ van heb gemaakt. Gewoon laten behandelen en klaar.” – Katrien (25)
“Het feit dat hij de situatie correct afhandelde, maakte dat ik er ook geen té ‘big deal’ van heb gemaakt.”
Voor wie zich echt niet over zijn schaamte kan zetten of niet rechtstreeks een ex wil contacteren, bestaan er websites waarmee je een anonieme boodschap kan versturen zoals partnerwaarschuwing.nl, dontspreadit.com of sotheycanknow.org. Via deze websites kan je een soa-waarschuwing sturen naar je bedpartners van de afgelopen zes maanden via e-mail of sms, anoniem als je dat wenst. De partner krijgt dan een melding met een link naar alle nodige informatie: over welke soa het gaat, wat die inhoudt en waar hij/zij zich kan laten testen. Ook je arts kan, al dan niet in jouw naam, contact opnemen met een (ex-)partner als je dat verkiest.
“Toch willen mensen liever persoonlijk dan anoniem gewaarschuwd worden”, meent de soa-experte. Maar, zo benadrukt ze: “Ze worden liever anoniem gewaarschuwd dan helemaal niet.”
Je leest het. Niet bang zijn. Just do it. Desnoods incognito.
Enkele van de meest voorkomende soa’s in België en Nederland
Chlamydia
‘De verkoudheid onder de soa’s’, een zeer besmettelijke en bijgevolg de meest vastgestelde soa in België en Nederland, vooral bij jonge hetero-vrouwen en -mannen. Geeft vaak geen of weinig symptomen en kan onbehandeld tot onvruchtbaarheid leiden. Gelukkig biedt een condoom uitstekende bescherming en ben je er met antibiotica zo weer vanaf. Wil je zonder condoom vrijen, laat je dan vooraf testen bij de huisarts of gynaecoloog.
Gonorroe
Bacteriële soa die voornamelijk voorkomt bij jonge (homo)mannen. Sinds 2002 stijgt het aantal besmettingen gemiddeld met zo’n 13% per jaar. Geeft soms geen symptomen, maar veroorzaakt meestal een geelgroene afscheiding, vandaar de charmante bijnaam ‘druiper’. Gonorroe is gelukkig goed te behandelen met de juiste antibioticakuur.
HPV – Genitale wratten
Wratten in de schaamstreek zijn het gevolg van een besmetting met humaan papillomavirus (HPV), maar slechts 1 procent van wie met HPV besmet is, krijgt wratten. Het virus wordt doorgegeven door seksueel (ook oraal) of intiem contact, maar bijvoorbeeld ook door iemands vingers of een gebruikte handdoek. Sommige types van het virus kunnen baarmoederhals- of keelkanker veroorzaken. Een condoom vermindert de kans op besmetting, maar beschermt niet volledig. Een vaccin beschermt tegen de meest voorkomende kankerveroorzakende types en is opgenomen in het basisvaccinatieschema op 12 jaar in België en Nederland. Ondertussen blijkt dat bepaalde types HPV ook bij jongens kankers kunnen veroorzaken (keel, teelbal, penis…) dus er wordt overwogen om in de toekomst ook jongens te vaccineren.
Herpes
Herpes krijg je door een besmetting met het herpes-simplexvirus. Zo’n besmetting komt erg vaak voor: twee derde van de wereldbevolking onder de 50 jaar heeft het in zijn of haar lijf zitten. De meeste mensen lopen tijdens hun kleutertijd herpes op, aan de mond. Na de eerste infectie blijf je drager van het virus. Mensen met een verlaagde weerstand zijn vatbaarder voor een plotse herpesopflakkering, ook als de oorspronkelijke besmetting jaren geleden plaatsvond. Stress, koorts en de menstruele cyclus kunnen een aanval uitlokken. Symptomen zijn pijnlijke blaasjes aan de lippen, penis, vagina en anus die na 7 tot 10 dagen vanzelf verdwijnen. Iemand die een herpesaanval heeft, is erg besmettelijk, en een condoom helpt niet 100% omdat ook met orale seks of onbedekte delen het virus kan doorgeven worden. Het kan ook dat je nooit symptomen hebt. In principe ben je dan ook besmettelijk, maar het belangrijkste is dus geen seks te hebben wanneer een van beide partners een opflakkering heeft.
Schaamluizen
Als je last hebt van schaamluizen merk je dat eerst aan de rode puntjes op je huid en in je ondergoed op de plaats waar de luis heeft gebeten. De beten jeuken verschrikkelijk en de beestjes zijn na een tijdje met het blote oog te zien. Te behandelen met een antiluizencrème – je hoeft je schaamhaar zelfs niet af te scheren – en door kledij en beddengoed op 60 graden te wassen. Condooms beschermen niet tegen schaamluis.
Syfilis
Deze bacteriële soa is heel besmettelijk en komt vooral voor bij homomannen. Een condoom helpt maar gedeeltelijk omdat de pijnloze zweren, het eerste symptoom, ook op andere plaatsen van het lichaam kunnen voorkomen. Onbehandeld kan syfilis ernstige gevolgen hebben en onomkeerbare orgaanschade aanrichten, maar een tijdige behandeling met penicilline brengt soelaas.
Schrijf je reactie