Een migrant is gewoon iemand die voordien op een andere plek zat, pleegt Russell Brand te zeggen. En hoe je verder ook denkt over de vluchtelingencrisis en migratie, de Engelse komiek heeft een punt. Bij Charlie besloten we op zoek te gaan naar onze roots. Waar komen onze ouders en grootouders vandaan?
Selma Franssen en het Nederbelgschap
“Vrienden zijn in het begin vooral andere vreemdelingen, bij wie je je meteen thuis voelt omdat ze net zo ontheemd zijn als jij.”
Ik was de eerste in mijn familie die een universitair diploma behaalde en bij mijn weten de eerste die emigreerde. Ik groeide op in een dorp in het zuiden van Nederland, waar mijn opa’s nog in de mijnen gewerkt hebben.
Toen ik een tiener was en een van die opa’s verjaarde, stelde ik aan mijn moeder voor hem te bevragen over zijn leven en zijn verhaal in een boekje op te schrijven. Mijn moeder deed het af als het volgende onnozele idee. Schrijven doe ik nog steeds graag, maar mijn interesse voor familiegeschiedenis eindigde daar.
De reactie van mijn moeder is exemplarisch voor het gezin waar ik in opgroeide. Graaf nooit dieper. Doe voorzichtig. Verzwijg gevoelens. Gehoorzaam het gezag. Haal je diploma, dan kun je later alles worden wat je wil. Nou ja, bijna alles, want vergeet grote ambities, zulke dingen zijn voor gewone mensen als ons niet weggelegd.
Mijn geboortedorp
Ik moest normaal doen, en normaal was een uiterst beperkt begrip. Als ik de grenzen bereikte, volgde er altijd een afkeurend ‘Wat moeten de mensen wel niet van je denken?’. Zodoende voelde ik voortdurend de blik van ‘de mensen’ op mij gericht, klaar om hun oordeel af te vuren zodra ik buiten de lijntjes kleurde.
Hoe hard ik ook probeerde, ik kon mij geen toekomst voorstellen in het dorp, of een leven dat leek op dat van mijn ouders. Ik had zoveel vragen waar ik op school geen antwoord op vond. Wie ben ik eigenlijk? Waarom is er zoveel onrecht in de wereld? Hoe schrijf je een echt goed boek? Kan ik niet gewoon schijt hebben aan ‘de mensen’? Ik besefte dat ik alleen mijn eigen antwoorden kon vinden, als ik uit het keurslijf van mijn familie brak.
Toen ik achttien werd, verhuisde ik naar de andere kant van Nederland, vijf uur reizen met de trein. Ik heb nooit meer omgekeken. Ik woonde en werkte in de jaren die volgden in Schotland, Duitsland, Ierland, Denemarken en nu België. Ik heb vrienden van over heel de wereld, ik heb dingen gedaan waar ik als tiener nauwelijks van durfde dromen en ik verdien mijn geld met schrijven. Elk gevonden antwoord bleek het begin van een nieuwe, interessantere vraag.
Mijn huis en straat in Denemarken
Het prachtige Schotland
Ik ben blij met mijn keuzes, al zijn de keerzijden er ook. Ik zal nooit een veilig nest hebben. De afstand met mijn familie is in letterlijke zin te overbruggen, figuurlijk worden we gescheiden door een oceaan van eigen makelij.
Emigreren is bovendien een tocht langs bureaucratische hobbels en cultuurverschillen. Je voelt je regelmatig alleen op de wereld. Je moet jezelf bewijzen op een onbekende arbeidsmarkt. Vrienden zijn in het begin vooral andere vreemdelingen, bij wie je je meteen thuis voelt omdat ze net zo ontheemd zijn als jij. Want ontheemd ben ik, ook al woon ik dichter bij mijn geboorteplaats dan ooit tevoren. In Vlaanderen zal ik altijd ‘die Hollandse’ blijven, in Nederland word ik vanwege mijn taalgebruik als ‘Belg’ geklasseerd.
Het uitzicht van mijn appartement in Brussel, waar ik nu woon.
Ik probeer me vaak voor te stellen hoe dat is, als je thuis verlaten geen keuze is, maar een noodgedwongen vlucht. Als je label niet ‘expat’ is, maar ‘vluchteling’ of ‘migrant’. De vijandige retoriek in Vlaanderen rond de migratiecrisis doet me gruwen. Het verbaast me ook: in een land waar iedereen liefst onder de kerktoren wil blijven wonen, zou je meer mededogen verwachten voor wie onder zijn eigen kerktoren (of moskee) is weggejaagd.
Schrijf je reactie