Relaties Anno Nu

Als vriendinnen meer dan je ‘besties’ zijn

Als vriendinnen meer dan je ‘besties’ zijn

Het is de meest opvallende demografische ontwikkeling van de afgelopen decennia: we brengen steeds meer jaren door buiten een traditioneel gezinsverband. Dat geldt ook voor redactrice Selma, die 29 is en single. Ze denkt graag na over hoe we invulling zijn gaan geven aan onze relaties ten opzichte van vorige generaties. In de reeks Relaties Anno Nu brengt ze de meest interessante veranderingen in kaart.

December! Feestdagen! Wie kerst of nieuwjaar viert, wordt geacht dat met naasten te doen. In een samenleving waar steeds meer mensen alleen wonen, is ons beeld van wie die naasten precies zijn, aan een update toe.

Vorig jaar ontving Madonna de Billboard Award for Women in Music. Ze hield daarbij een opvallende speech over de bakken kritiek die ze als vrouw in de muziekindustrie te verduren kreeg, vooral in de periodes dat ze ongehuwd was. Ze sloot af met dit advies: “Als vrouwen moeten we onszelf en andere vrouwen naar waarde leren schatten. Word vrienden met andere sterke vrouwen, leer van hen, werk met hen samen, inspireer en steun elkaar.”

Het zou een open deur moeten zijn. Toch wordt er over vriendschap tussen vrouwen soms onnozel gedaan. Dat blijkt alleen al uit onze woordenschat. Een woord als ‘hartsvriendinnen’ gebruiken we voor de schattige vriendschappen tussen tienermeisjes. ‘BFF’ of ‘bestie’ heeft een lacherige bijklank. Voor vrouwen die ruzie met elkaar maken, heeft het internet benamingen als ‘bitchfight’, ‘catfight’ en ‘frenemies’. Maar voor vriendschappen van het soort dat Madonna beschrijft, van vrouwen die elkaar jarenlang steunen en inspireren, hebben we aanzienlijk minder woorden.

De vriendschappen van vrouwen

Wacht, dit was toch een reeks over relaties, en nu gaat het over vriendschap? Juist. Want die twee zaken hebben meer met elkaar te maken dan je denkt. De manier waarop we naar liefdesrelaties zijn gaan kijken, heeft onze kijk op vriendschappen, en in het bijzonder die tussen vrouwen, veranderd.

Voor vriendschappen van vrouwen die elkaar jarenlang steunen en inspireren, hebben we aanzienlijk minder woorden.

In de Victoriaanse tijd werden huwelijken in de eerste plaats uit praktische overwegingen gesloten. Liefde was mooi meegenomen, maar geen vereiste. Emotionele steun zochten vrouwen eerder bij vriendinnen dan bij hun echtgenoot. Vrouwen werden in zekere zin aangemoedigd om via vriendschappen sociale vaardigheden te ontwikkelen, omdat die binnenshuis van pas kwamen, in hun rol als moeder en echtgenote. Van mannen werd verwacht dat ze andere kwaliteiten ontwikkelden, die hen vooruithielpen in het publieke domein.

Naarmate huwelijken in de vorige eeuw steeds minder verbonden werden met het praktische, en de romantische liefde definitief haar intrede deed, ontstond het idee dat de meest hechte emotionele band in iemands leven die met de romantische partner moet zijn. Dat is nog steeds zo: mensen geven steevast aan te willen dat hun partner ook hun beste maatje is.

vriendschap5

All the single ladies

Tot niet zo lang geleden stond het ouderlijk huis verlaten gelijk aan trouwen voor het merendeel van de vrouwen. Ook dat is veranderd. Waar vrouwen voorheen volwassen werden binnen een familieverband, leven ze nu vaak jaren zonder partner voordat ze settelen, als ze dat al doen.

Dat geldt ook voor mij. In tegenstelling tot mijn moeder, die vanuit haar ouderlijk huis direct ging samenwonen en trouwen, leef ik al 10 jaar zelfstandig. Verschillende partners passeerden de revue, maar ik ontwikkelde mezelf in de eerste plaats tot wie ik nu ben in het bijzijn van mijn vrienden, en in het bijzonder mijn beste vriendin.

We maakten mee hoe we nieuwe relaties begonnen en beëindigden, verhuisden, sterfgevallen en familieruzies beleefden.

We ontmoetten elkaar een paar jaar geleden op een feestje. Terwijl ik danste, ving ik met een half oor het gesprek naast mij op. Een vrouw met stralende ogen vertelde vol humor over alles wat er misging toen ze haar fiets aan het opknappen was om naar Spanje te fietsen. Ik moest luider lachen dan haar gesprekspartner en wist meteen dat ik het feestje niet zou verlaten zonder een koffie-afspraak voor de volgende dag. Inmiddels zijn we ontelbare koffies later. En niet alleen dat: we maakten mee hoe we nieuwe relaties begonnen en beëindigden, naar andere landen verhuisden, medische keuzes navigeerden, sterfgevallen en familieruzies beleefden. We stuurden elkaar sms-updates als er iets spannends op professioneel vlak stond te gebeuren, we moedigden elkaar aan om onze dromen waar te maken. Zij is getuige van alle belangrijke, en ook veel triviale, momenten in mijn leven. En hoewel we allebei nog andere vriendinnen en ook romantische relaties hebben, durf ik te stellen dat mijn vriendschap met haar misschien wel de waardevolste band in mijn leven is.

Ik had nooit bewust stilgestaan bij het belang van die vriendschap. Als mensen me vroegen of er “iemand in mijn leven was”, kwam het nooit in me op om te antwoorden “jawel, mijn beste vriendin en een handvol andere vrienden!”. Totdat ik het boek All the single ladies van journaliste Rebecca Traister las. Traister breekt in dat boek een lans voor de plek die vriendschappen in de levens van vrouwen kunnen innemen. Ze schrijft: “We passen in onze maatschappij een aantal criteria toe om te bepalen wat een ‘echt’ partnerschap is. Bijvoorbeeld dat mensen regelmatig seksueel contact met elkaar moeten hebben, fysieke aantrekkingskracht moeten voelen, of trouw aan elkaar moeten zijn. Maar als je die criteria op huwelijken toepast, voldoen die ook niet altijd. Traditionele relaties zijn simpelweg niet de enige banden die de levens van vrouwen richting geven, voeden en de moeite waard maken.”

Gekozen familie

Traister maakt een goed punt: het huwelijk is sinds een paar decennia niet noodzakelijk meer de kernervaring van het leven van een vrouw. Sommigen kiezen ervoor om hun leven in de eerste plaats rond werk, passies of vriendschappen vorm te geven. Toch zien we zulke vriendschappen nog altijd als ondergeschikt aan liefdesrelaties en familierelaties.

Je romantische partner kun je met allerlei papiertjes en ceremonies erkennen, vrienden niet. Je lief meenemen naar het kerstdiner van je werk vinden we normaal, je beste vriendin meenemen niet. Als single verzuchten dat je een relatie mist, zal je begripvolle, hoogstens medelijdende blikken opleveren. Maar de wens uitspreken dat je er graag een paar goede vrienden bij zou hebben, daar rust een soort taboe op.

Je romantische partner kun je met allerlei papiertjes en ceremonies erkennen, vrienden niet.

Barbara (36) kan daarvan meespreken. Haar ‘gekozen familie’ van vrienden heeft een belangrijke plek in haar leven, maar daar wordt al eens vreemd naar gekeken: “Bijvoorbeeld bij het festival waar ik werkte en als bedankje een gezinsticket kreeg. Ik had op dat moment geen partner en als ik wilde dat mijn dochter langs zou komen, dan moest er natuurlijk wel een volwassene mee. Ik nodigde daarom een vriendin uit om met haar eigen dochter en mijn dochter naar het festival te komen. Die vriendin zorgde wel vaker mijn dochter als ik werkte, logisch dus dat ik haar uitnodigde. Ik herinner me echter de festivalorganisator die – al was het subtiel – de wenkbrauwen optrok. Ik hoorde hem net niet denken: dit was niet de bedoeling. Een klein zuchtje mijnentwege en ik deed verder alsof ik het allemaal niet zag. Geen zin om mij te verantwoorden. Want dat gevoel had ik: dat er iets van verantwoording van doen was.”  

Vrienden als hoeksteen van je bestaan 

Er valt wat voor te zeggen om zulke vriendschappen op gelijke voet te erkennen als familie- of partnerrelaties. Vriendschap is in de eerste plaats een emotionele band, maar vaak bieden vrienden – in voorspoed en tegenspoed – elkaar het soort praktische hulp dat we van familieleden verwachten. Van het bewateren van planten tot serieuze mantelzorg.

Overheden zien onder het mom van ‘participatiesamenleving’ graag dat burgers meer zorg dragen voor anderen, inclusief mensen die geen familie zijn. Toch staan diezelfde overheden niet te springen om de banden die zelfredzaamheid mogelijk maken, ook formeel te erkennen. Het is niet mogelijk om je beste vrienden wettelijk als familie te beschouwen en bijvoorbeeld aan dezelfde voorwaarden in je testament op te nemen. Zorgverlof kun je enkel opnemen als je partner ziek is, maar niet als je beste vriend zorg nodig heeft. 

vriendschap4

Vrienden beschermen je tegen eenzaamheid

Er is nog een reden om vriendschappen wat hoger in acht te nemen. Doordat het kerngezin de norm blijft in onze perceptie, leeft ook het idee voort dat alleenstaanden eenzamer zijn dan mensen met een relatie. Hier wegen de vooroordelen wederom zwaarder voor vrouwen dan voor mannen. Alleenstaande vrouwen worden in de beeldvorming sneller als zielig en ‘op zoek’ neergezet, terwijl single mannen geportretteerd worden alsof ze zich stevig vermaken in hun eentje. Maar klopt het wel dat singles – en in het bijzonder vrouwen – zich sneller eenzaam voelen?

We onderscheiden twee soorten eenzaamheid: emotionele en sociale eenzaamheid. Bij emotionele eenzaamheid ontbreekt het je aan iemand waarmee je een sterke emotionele band hebt. Sociale eenzaamheid is het ontbreken van een breder sociaal netwerk van vrienden, kennissen, collega’s en buren. Nederlands onderzoek wijst uit dat beide vormen van eenzaamheid zowel bij alleenstaanden als bij mensen met een relatie voorkomen. Wie samenwoont, heeft zelfs meer kans om sociale eenzaamheid te ervaren dan wie een lat-relatie heeft of single is.

Door te verwachten dat een partner ons leven ‘compleet’ maakt en behoedt voor eenzaamheid, leggen we enorme druk op onze liefdesrelaties.

Een relatie beschermt zeker tegen eenzaamheid, maar dat betekent niet dat alleenstaanden per definitie eenzaam zijn, of dat mensen met een relatie dat nooit zijn. Sommige mensen ervaren de ergste eenzaamheid juist binnen relaties, wanneer ze in bed liggen naast degene die de meest nabije persoon uit hun leven zou moeten zijn, terwijl ze zich totaal niet gezien voelen.

Zoals Ellen, begin 50 en single, het uitlegt: “Tegenwoordig geniet ik van mijn leven en voel ik mij zelfs op de klassieke feestdagen geen loser meer. Dat is niet altijd zo geweest. Ik herinner mij nog goed de eindejaarsfeesten waar ik samen was met een partner die eigenlijk niet goed bij me paste, en hoe ik krampachtig probeerde de romantische verwachtingen van mijzelf en de maatschappij met de realiteit te verenigen. Nu ziet het er heel anders uit: een aanzienlijk aantal van mijn getrouwde vriendinnen heeft een huwelijk waarin er niet veel intimiteit meer over is. Terwijl zij de vuile was van de grond rapen, heb ik tijd voor allerlei sociale en culturele activiteiten. Nu zijn zij soms jaloers op mijn leven.”

Door te verwachten dat een partner ons leven ‘compleet’ maakt en ten alle tijden behoedt voor eenzaamheid, leggen we enorme druk op onze liefdesrelaties. Tegelijkertijd doen we vriendschappen er tekort mee. Zouden minder mensen, ook wie een relatie heeft, zich een eenzame loser voelen als we vriendschappen meer erkenning zouden geven?

Geen opgetrokken wenkbrauw nodig

We moeten we er langzaamaan aan wennen: het kerngezin voert niet langer de boventoon in onze samenleving.

Misschien moeten we er langzaamaan aan wennen: het kerngezin voert niet langer de boventoon in onze samenleving. In België zijn er 2,1 miljoen alleenstaanden, waarvan 475.615 alleenstaande ouders. In 1970 waren de alleenstaanden nog maar met 600.000. De prognose van het planbureau is een stijging van 50% tegen 2060. Die alleenstaanden hebben ook mensen die hen aanmoedigen als ze iets spannends doen, waarmee ze huizen kopen, of kerst vieren. Vaak zijn dat hun vrienden.

Of, zoals Barbara het verwoordt: “Zo lang als ik mij kan herinneren deel ik al maaltijden, lief en leed, de zorg voor kinderen, gezinstickets en auto’s met vrienden. Het zou fijn zijn mocht de goegemeente er af en toe bij stil staan dat vriendschap voor sommigen niet op de derde plaats komt – na het lief en familie – maar met stip op de eerste plaats staat. Als een niet-aflatende verbintenis. En neen, dat behoeft geen opgetrokken wenkbrauw.”

 

Lees de hele reeks Relaties Anno Nu hier.

Foto’s: Istock
Deze tekst verscheen op 21-12-2016 en werd geactualiseerd op 20-12-2017.
vlaanderen-verbeelding-werkt_lowresDit artikel kwam tot stand met steun van een projectsubsidie Mediabeleid van het Departement Cultuur, Jeugd, Sport en Media, Afdeling Cultuur en Media

Schrijf je reactie

4 reacties
  • Inne says:

    Ik vind dit verhaal ook erg herkenbaar. Familie is heel belangrijk maar kies je niet, vrienden wel. Bij hen stort je je hart uit, ventileer je familie- en relatieproblemen, en met hen beleef je de meest leuke/grappige/avontuurlijke momenten, Ik verloor mijn beste vriendin in september aan zelfdoding. Op het werk krijg je daar geen gewettigde afwezigheid voor, zelfs niet voor de begrafenis. Ik ging normaal gezien samen met haar op rondreis in Mexico, Belize en Guatemala. Voor de annuleringsverzekering komt dit niet in aanmerking, want ze is geen familie tot tweede graad. Schrijnend, onbegrijpelijk en bovenal niet meer van deze tijd. Getuige daarvan je artikel, bedankt dus, om dit te schrijven. Ik hoop alleen écht dat de maatschappij ook volgt.

  • Cindy says:

    Heel herkenbaar – als single voel ik me emotioneel nu minder eenzaam dat ten tijde van de relatie met de papa van mijn kinderen. Dit is helemaal te danken aan die fantastische groep vrouwen die ik rond me heb en met wie ik een dichtere band heb dan met familieleden.

  • kaatje says:

    Fijn artikel, heel herkenbaar, maar waarom zo genderspecifiek? Dit komt net zo goed voor bij mannen en transgenders.

    • Hoi Kaatje,

      bedankt voor je reactie! Ik heb in dit geval voor deze invalshoek gekozen omdat er vaker lacherig gedaan wordt over de vriendschappen van vrouwen, en ook omdat de mogelijkheden voor vrouwen om hun leven vorm te geven rond bijvoorbeeld hun werk of vriendschappen, een relatief nieuw fenomeen is, doordat sinds een paar decennia het huwelijk niet langer de kernervaring van het leven van een vrouw hoeft te zijn. Voor mannen was dat al langer het geval. Natuurlijk pleit ik voor erkenning van de vriendschappen van iedereen, single, getrouwd of anders, en m/v/x of anders, en zullen er in de rest van deze artikelreeks ook andere perspectieven aan bod komen.

Selma Franssen is freelance journalist en auteur van 'Vriendschap in tijden van eenzaamheid' (uitgeverij Houtekiet, 2019). Haar werk verscheen onder meer bij Charlie Magazine, OneWorld, De Morgen, De Standaard, The New Statesman, VPRO en Vice. Ze volgde het postgraduaat Internationale Onderzoeksjournalistiek, ontving een beurs van het Fonds Pascal Decroos voor haar werk en presenteert journalistieke lezingenreeks 'Moeilijke Dingen Makkelijk Uitgelegd'.

Colofon

Adres Redactie

Toko Space t.a.v. Charlie Magazine
Statiestraat 139
2600 Antwerpen