Reportage

Cultural appropriation: van cornrows tot Boeddhabeeldjes

Cultural appropriation: van cornrows tot Boeddhabeeldjes

Heel wat huishoudens hebben een Boeddhabeeldje staan, meegenomen als souvenir van een verre reis of gewoon uit het tuincentrum. Misschien hangt er een Fatimahandje of Mariakruisje aan je sleutelbos, of een kimono in je kledingkast. Of lopen je kids thuis rond in een hawaiiaans verkleedrokje. Misschien ga je wekelijks naar een yogasessie om weer helemaal ‘zen’ naar huis terug te keren. Het zijn allemaal objecten en gebruiken uit andere culturen, die we omwille van hun anders-zijn en exotische karakter al te graag in onze levensstijl integreren. Soms zonder te weten dat dit gevoelig ligt.

Bovenstaande voorbeelden zijn allemaal gevallen van cultural appropriation. Cultural wat? Cultural appropriation (in het Nederlands: ‘culturele toe-eigening’) staat voor het overnemen van elementen uit de ene cultuur door leden van een andere, meer dominante cultuur. Cultural appropriation is het onvermijdelijke resultaat van culturen die met elkaar in contact komen maar die niet altijd dezelfde vertegenwoordiging genieten in onze maatschappij, en zorgt daarom voor veel debat.

Tegenstanders van cultural appropriation zien de overname van bepaalde elementen als een koloniale uitbuiting en schending van de intellectuele rechten van de oorspronkelijke cultuur, waardoor ingewortelde machtsstructuren in stand gehouden worden. Bepaalde elementen worden uit hun oorspronkelijke context getrokken omdat ze ‘magisch’ aura hebben en onze verbeelding prikkelen. Deze ‘exotische’ dingen worden dan ‘trendy’ en ‘cool’ en bijgevolg commercieel geëxploiteerd. Zo gaat de achtergrond en symboliek van de culturele elementen verloren én werkt het een stereotypering van bepaalde culturen in de hand.

“Je apprecieert een cultuur niet door het element te gebruiken om je eigen leven spannender, sexyer of exotischer te maken.”

Toen zangeres Katy Perry in 2013 haar optreden in een geisha-thema hulde en ze in een Oosterse outfit verscheen met Japanse achtergronddanseressen, regende het kritiek. Haar performance was niet alleen enorm stereotyperend, haar outfit was niet eens correcte Japanse klederdracht. De Japanese American Citizen League reageerde onomwonden: “The thoughtless costuming and dance routines by Katy Perry played carelessly with stereotypes in an attempt to create a Japanese aesthetic.”

Still uit Katy Perry’s optreden op de American Music Awards. Haar performance was niet alleen enorm stereotyperend, haar outfit was niet eens correcte Japanse klederdracht.

Met het argument dat ze de Japanse cultuur juist waardeert, komt de zangeres dan ook niet ver. Je apprecieert een cultuur niet door het element te gebruiken om je eigen leven spannender, sexyer of exotischer te maken. Gemarginaliseerde groepen hebben daarbij niet eens de macht om te protesteren. Zangeres Azealia Banks verwoordde de onmacht van people of color in de VS sprekend: “It’s like a cultural smudging. All it says to white kids is you’re great, you’re amazing, you can do whatever you put your mind to, and it says to black kids: you don’t have, you don’t own not even the shit you created for yourself.

Cultural appropriation komt voor op verschillende vlakken: tradities, eten, symbolen, technologie, taal en mode. Denk maar aan de cornrows of vlechtjes, en de hetze rond het gebruik van black hairstyles door blanke Westerlingen zoals influencer Kylie Jenner. De video van actrice Amandla Stenberg waarin ze uitlegt hoe cornrows de “new urban hairstyle” geworden zijn, ging viraal. Mensen van kleur krijgen vaak te maken met een stigma dat op hun haardracht rust, terwijl het bij witte vrouwen cool wordt. “Black people have been actually fired for wearing braids, meanwhile fashion models and celebs like Kylie Jenner get praised for wearing cornrows”, zegt Francesca Ramsey hierover.

“Zwarte mensen worden ontslagen vanwege hun haardracht, terwijl het bij witte mensen cool wordt.” Via Kylie Jenner Webstagram.

Ook muziekgenres zoals hip hop of jazz werden door Westerse witte mensen overgenomen en gecommercialiseerd, waarbij de onderdrukking en wanhoop die Afro-Amerikaanse muzikanten hiermee uiten genegeerd wordt. Anousha Nzume vestigt in haar artikel ‘Witte vrouw, Beyoncés Lemonade, is niet van jou’ de aandacht op de witte mens die ‘omdat het cool is’ woorden als ‘nigga’ en ‘G’ gebruikt in zijn spreektaal. En dat is geen beledigende kwestie, zoals slam poets Crystal Valentine en Aaliyah Jihad uitroepen: “It is not that we do not trust white women. It isn’t just that white people take what we create, but it always gets lost in translation. I say bantu knots, you give me mini buns. I say cornrows, you give me boxer braids. I say hip-hop, you give me Macklemore.

Ook op het gebied van eten zijn er ettelijke voorbeelden te noemen. Lena Dunham kwam onlangs in de pers toen ze de Japanse sushi uit de kantine van haar oude school een ongevoelige kwestie van cultural appropriation noemde. Ook Anousha Nzuma heeft het over een Amsterdamse eettent die ‘upgraded’ döner verkoopt en met geitenkaas en pompoenpitten de Turkse kebab naar een ‘hoger niveau’ wil tillen. Daarmee nemen ze ongegeneerd de Turkse keuken over en tonen impliciet dat ze het wel eens beter, anders, witter zullen doen.

Het Boeddhabeeld wordt louter een decoratief onderdeel van een ‘zen’ interieur, waarbij alle religieuze betekenis verdwijnt. Via Istock

Nog gevoeliger wordt het wanneer het gaat om religieuze elementen. Een ouder geval is het swastika-teken, dat een van de heiligste symbolen is in het Hindoeïsme en het Boeddhisme. Het teken staat daar voor voorspoed en geluk en fungeert als een geluksbrenger. Het behoeft geen uitleg dat het naziregime dit symbool volledig uit haar context rukte door het als politiek en militair teken te gebruiken. Een ander voorbeeld is het Boeddhabeeld dat wel eens op de grond staat in onze woonkamer. Ten eerste weten veel mensen niet wat het Boeddhisme inhoudt. Bovendien is het in de Boeddhistische cultuur verboden om Boeddha op de (vuile) grond te zetten; als teken van respect en waardigheid voor de essentie van Boeddha’s leer, wordt Boeddha altijd op een verhoging geplaatst. Ten slotte wordt het Boeddhabeeld hier louter een decoratief onderdeel van een ‘zen’ interieur, waarbij alle religieuze betekenis verdwijnt. Weer een vorm van culturele toe-eigening dus.

Ook het Hindoeïsme is een bron van inspiratie. In april ontstond een rel toen – opnieuw –  Katy Perry een afbeelding postte van de Hindoe godin Kali met daaronder het bijschrift “Mood”. Ook Urban Outfitters haalde na kritische reacties sokken waarop de godheid Ganesh afgebeeld was uit de rekken. Dezelfde kritiek kreeg Beyoncé, die in Coldplays clip van ‘Hymn for the weekend’ in traditionele Indische klederdracht en met henna op haar lichaam verscheen. Het Om-teken dat je op veel T-shirts ziet gedrukt staan, is een ander voorbeeld. Voor Hindoes heeft Om een speciale betekenis: het verwijst naar het primordiale geluid van de schepping en staat daarom voor perfectie en harmonie. Het gebed wordt bijvoorbeeld ingeluid met dit geluid. In de Westerse cultuur wordt de Om vaak getatoeëerd en afgebeeld op kledij louter omdat er iets ‘exotisch’ en ‘mysterieus’ rond hangt.

“Er is een hele industrie op gang gekomen, waarin Westerse bedrijven fortuinen verdienen aan yogamatjes, massageolies en zentuintjes.”

Niet enkel symbolen kunnen worden toegeëigend, maar ook religieuze praktijken. Yoga en andere meditatiecursussen worden overgenomen uit de Hindoeïstische en Boeddhistische leer, waar ze dienen om verbindingen met het goddelijke te vergemakkelijken. In het Westen werden ze echter geïntroduceerd in het kader van medische behandelingen, totdat yoga een deel werd van een bepaalde lifestyle. Auteur Anousha Nzuma merkt op: “Het yogapubliek wordt aangetrokken door exotische, ‘spirituele’ omgevingen waar een serene mix van Boeddha, kokosnoten, yoga en glutenvrije hapjes het best lijkt te werken.” Er is een hele industrie op gang gekomen, waarin Westerse bedrijven fortuinen verdienen aan yogamatjes, massageolies en kaarsen, zentuintjes en cd’s met yoga-muziek. En Westerlingen gaan hier graag in mee, zonder eigenlijk te weten waarvoor yoga staat.

Pharrell Williams kreeg veel kritiek toen hij met een verentooi op de cover van ELLE stond.

Maar vooral in de mode zien we vormen van cultural appropriation. In 2012 verscheen model Karlie Kloss op de catwalk van Victoria Secret  met een verentooi (in het Engels: ‘warbonnet’) als accessoire. Dit attribuut behoort oorspronkelijk tot inheemse Amerikaanse stammen, waar het is gebonden aan een religieuze symboliek. Pharrell Williams ondervond dezelfde tegenwind toen hij twee jaar later met een verentooi op de cover van ELLE stond.

“Hindoes geloven dat de bindi de plek is waar alle wijsheid verborgen zit. Vanessa Hudgens draagt hem als deel van haar festivaloutfit.”

Datzelfde jaar ontketende zich een andere rel rond de bindi-trend. Steeds meer celebrities zoals Vanessa Hudgens werden gespot met een bindi als casual deel van hun festivaloutfit. De bindi is een rode stip tussen de wenkbrauwen en heeft zijn wortels in het Hindoeïsme. Hindoes dragen een bindi omdat ze geloven dat deze stip, waar volgens hen alle zenuwuiteinden van het lichaam samenkomen, de plek is waar alle wijsheid verborgen zit en waar alle kracht en energie vanuit voorkomt, als een soort derde oog. In sommige delen van India staat de bindi ook symbool voor een trouwring en een voorspoedig huwelijk. Met de hashtag #reclaimthebindi kwam vanuit alle kanten kritiek op deze culturele toe-eigening.

Een ander voorbeeld is de keffiyeh, een sjaal uit Arabische gemeenschappen die ook ten prooi viel aan de Westerse modegrillen, zonder een idee te hebben van de Palestijnse cultuur, traditie en politieke geschiedenis. De keffiyeh, oorspronkelijk gedragen door Palestijnse boeren, werd vanaf de jaren dertig een symbool van het Palestijnse nationalisme en later van de Palestijnse beweging, waarmee ook Westerse activisten hun solidariteit voor de Palestijnen kunnen uiten. Maar door de groeiende populariteit vanaf 2000 importeren Chinese industrieën deze sjaal, die verwelkomd werd door punkers en uiteindelijk een hipster fashion accessoire is geworden. Merken als Urban Outfitters en Topshop brachten het keffiyeh patroon al op de markt, en dit wordt fel bekritiseerd.

Topshop bracht het keffiyeh patroon op de markt in een kekke playsuit

Een gelijkaardig geval is de tulband die de laatste tijd een fashion item is geworden. Oorspronkelijk is de tulband een religieus gebruik van de Sikhs die met de tulband hun haar bedekken uit respect voor hun god. Hoewel de Sikhs, mede door de terroristische aanslagen, door hun tulband veel discriminatie te verduren krijgen, verandert de situatie plots wanneer blanke vrouwen er een dragen, want dan wordt de tulband fashionable en cool.

“Kijk verder dan de esthetische waarde van een toegeëigend object, en probeer te verstaan welke symboliek hierachter schuilt.”

Natuurlijk kan je je de vraag stellen ‘wat mag er dan wel’? Veel mensen doen net moeite om open te staan voor andere culturen. Overheden promoten de evolutie naar een diverse samenleving, waarin verschillende culturen samenleven en in contact staan met elkaar. Natuurlijk is dat goed, maar onze samenleving blijft in de realiteit een salad bowl, ze is gewoon geen melting pot waarbij iedereen gelijk is. Sommige culturen zijn nu eenmaal nog altijd dominanter dan anderen en genieten een sterkere vertegenwoordiging. Dat maakt dat veel machtsstructuren blijven doorwerken en dit wordt pijnlijk duidelijk wanneer je nadenkt over cultural appropriation: de dominante Westerse cultuur neemt zonder compensatie of respect dingen uit andere culturen over en claimt ze als haar culturele eigendom.

Vanessa Hudgens combineert een bindi moeiteloos met een duckface. Via Instagram

Dat wil niet zeggen dat het verboden is om een tulband te dragen als je dat graag wil. Het is wel belangrijk om waardering te tonen voor de oorspronkelijke cultuur en om niet louter te gaan plagiëren. Als je zelf kennis hebt van de Hindoes en hun cultuur en je bijvoorbeeld naar een Hindoeïstisch trouwfeest gaat, kan je zeker een bindi dragen. Zolang je respect hebt voor de onderliggende cultuur spreken we immers van cultural appreciation en niet cultural appropriation. Maar de grens tussen waardering en uitbuiting is natuurlijk vaag.

“Je kan houden van andere culturen, maar houd dan ook van de mensen die haar maken.”

Essentieel is om stil te staan bij de relatie tussen je eigen cultuur en andere culturen. Als je tot de dominante cultuur behoort, vraag je dan af of je je privileges niet misbruikt, zeker als het gaat om heilige objecten die door commercialisering gedesacraliseerd worden of waarmee je een bepaalde cultuur stereotypeert. Kijk dus verder dan de esthetische waarde van een toegeëigend object, en probeer te verstaan welke symboliek hierachter schuilt. Zo treedt niet enkel een verrijking op van je eigen kennis en cultuur, maar van de hele samenleving. En wil je dan toch een etnische print of een tulband dragen, koop die dan niet bij H&M of Topshop, maar in winkels of op websites van de groep waartoe het specifieke culturele element behoort. Zo hebben de mensen uit wiens cultuur het overgenomen werd tenminste iets aan het feit dat hun cultuur trendy werd.

Je kan houden van andere culturen, maar houd dan ook van de mensen die haar maken.

 

Beeld boven: Istock

Schrijf je reactie

1 reactie
  • Alysa says:

    Nu, hoe ouder ik word, hoe meer ik mij ook de vraag begin te stellen waarom veel mensen (meestal hoogopgeleide 30’ers en 40’ers) zo’n zaken uit andere culturen over nemen; waarom hebben veel mensen een boeddhabeeldje in hun huizen staan, bv. om boeddhist te zijn en/of om inspiratie uit ’t Boeddhisme te halen, hoef je bijlange geen boeddha-beeldje in huis te halen, verder vind ik ’t gek dat mensen die willen uitdrukken dat ze volledig ontspannen zijn, zich vandaag de dag uitdrukken door te zeggen dat ze ‘volledig ‘zen’, zijn, bv. weten die dan niet hoe een moeilijke variant van ’t Boeddhisme ’t Zen-Boeddhisme is, hoe moeilijk ’t Zen-Boeddhisme is als je ’t wérkelijk als Zen-Boeddhist-monnik wil beleven, bv.
    Waarom houden we ’t niet uiteindelijk bij elementen van onze eigen westerse cultuur; is die dan zo verkeerd, is die te min of onderwaarderen we die of weten we misschien te weinig over ‘onze’ westerse cultuur.
    Verder, wanneer je met Boeddhisme, bv. bezig bent, kun je er mijn inziens nooit voldoende over afweten, dus een elementje uit de of een Boeddhistische cultuur, voorlopig, voor mij nog even niet!

Colofon

Adres Redactie

Toko Space t.a.v. Charlie Magazine
Statiestraat 139
2600 Antwerpen