Een gedwongen huwelijk: wat is het precies? En hoe herken je een huwelijk dat enkel werd aangegaan omdat het nee-woord geven niet mocht? Belangrijke vragen voor politieagenten, die er soms in de praktijk mee te maken krijgen. Charlie mocht een kijkje nemen bij een vormingsdag voor politieagenten. Daar leren agenten wat hen te doen staat als ze vermoeden dat iemand onder dwang getrouwd is en weg wil.
Ik loop een dag mee met een groep toekomstige politieagenten in Brussel. Vandaag leren ze wat ze moeten doen als ze vermoeden dat ze te maken hebben met mensen in een gedwongen huwelijk. En dat is niet alleen interessant voor politieagenten. Wat weet ik er zelf eigenlijk van, buiten de stereotypen? Niet heel veel – want wat is bijvoorbeeld het verschil tussen een schijnhuwelijk en een gearrangeerd huwelijk? Daar ga ik vandaag achterkomen.
“Bij deze bruiloften is er meestal geen sprake van een witte jurk of romantische verloving.”
In het gebouw waar de training plaatsvindt word ik omringd door blauwe uniformen. Ik ben me plots heel bewust van mijn gedrag in het bijzijn van zo veel politieagenten. Ik word naar boven begeleid en kom terecht in een lokaaltje met zo’n dertig mannen en vrouwen in alledaagse kleding. Hier val ik niet uit de boot met mijn jeans en kaki t-shirt. De opleiding start met een voorstelrondje en het valt meteen op dat er veel diversiteit aanwezig is binnen de leerlingen van de eendaagse opleiding. De aanwezigen zijn voornamelijk mensen die werken binnen de sociale afdelingen van het politiecorps: slachtofferhulp, jeugddienst, mensenhandel en intrafamiliaal geweld.
Na een korte introductie geeft een medewerkster van Intact VZW, een organisatie die gesteund wordt door Brussels staatssecretaris voor Gelijke Kansen Bianca Debaets, ons meer informatie over het gedwongen huwelijk. Ze wijst op de verschillende vormen van ‘alternatieve’ huwelijken die niet met elkaar verward mogen worden. De een is illegaal, de ander (nog?) niet. Bij deze bruiloften is er meestal geen sprake van een witte jurk of romantische verloving. In België kan een huwelijk wettelijk gedefinieerd worden wanneer beide partners vrijwillig toestemmen in het huwelijk, meerderjarig zijn, er geen verwantschap tussen de partners is en er geen sprake is van bigamie (het is verboden om met meer dan één persoon gehuwd te zijn). Wanneer één van deze voorwaarden niet afgevinkt wordt, is er sprake van een huwelijk dat eigenlijk niet wettelijk is. En daar hebben we het vandaag over.
“Elke minuut worden wereldwijd maar liefst 27 minderjarige meisjes uitgehuwelijkt, aldus Plan België. “
Om te beginnen is er het schijnhuwelijk, een illegale vorm van huwelijk waarbij één of beide partijen een voordeel wil halen uit het aangaan van een huwelijksovereenkomst. Er is niet per se sprake van liefde, maar vaak gaat het over het verkrijgen van een verblijfsvergunning. Er kan ook sprake zijn van schijnsamenwonen. Hierbij geldt hetzelfde principe, maar dan met een samenwoningscontract.
Bij een kindhuwelijk, wat een illegale vorm is, is er sprake van minstens één partner die jonger is dan 18 jaar. Plan België lanceerde in 2016 een campagne om het probleem in de kijker te zetten. Elke minuut worden wereldwijd maar liefst 27 minderjarige meisjes uitgehuwelijkt, aldus Plan België.
In een schijnliefdeshuwelijk of ‘mariage gris’ maakt één partij van het getrouwde stel misbruik van de liefdegevoelens van de ander. Het huwelijk is gebaseerd op (liefdes)bedrog en oplichterij. Belangrijk hierbij is om te onthouden dat de verliefde partij niets afwist van deze afwijkende situatie. Soms wordt hierbij de vergelijking gemaakt met de befaamde ‘loverboys’, of tienerpooiers zoals ik ze liever noem omdat er van ‘love’ geen sprake is. Bij beide vormen is er sprake van uitbuiting van een persoon die verliefde gevoelens heeft, waar de ander misbruik van maakt en voordeel uit probeert te halen.
Wanneer families van het koppel kiezen wie de huwelijkspartner zal worden, spreken we van een gearrangeerd huwelijk. Deze vorm is niet strafbaar zolang beide partijen instemmen en er noch dwang, noch geweld aan te pas komt.
“Vaak is er geen uitweg of is de enige uitweg één die gepaard gaat met gruwelijke gevolgen.”
Een gedwongen huwelijk, het woord zegt het al, gaat samen met een dwingend aspect. Hierdoor is er dus illegaliteit aan verbonden en staan er zware straffen op deze vorm van huwelijk. Vaak kan het slachtoffer, of slachtoffers wanneer beide gedwongen worden, niet weigeren omdat er sociale of psychische druk is. Vaak is er hierbij sprake van geweld of bedreiging. Wanneer een gedwongen huwelijk aan het licht komt, wordt het huwelijk meteen ontbonden. Een moedige en openhartige getuigenis van het gedwongen huwelijk is die van Jasvinder Sanghera in een TedTalk die ze gaf over wat haar overkwam en hoe ze nu lotgenoten helpt.
Ze vertelt: “Ik was 14 jaar oud toen mijn moeder me na school een foto liet zien van een man. De man waaraan ik beloofd was sinds mijn 8ste. En ik was diegene die “nee” zei. Ik was de enigste van acht dochters die protesteerde. Ik was het ‘moeilijke kind’”. Maar haar weigering maakte geen verschil, ze moest trouwen. “De gevolgen zijn niet mild”, zegt ze, “er kan sprake zijn van geweld of zelfs moord”. Vaak is er geen uitweg of is de enige uitweg één die gepaard gaat met gruwelijke gevolgen. Zoals dit ook het geval was bij Jasvinder: “ik werd opgesloten. Het slot zat aan de andere kant van de deur. Enkel om naar het toilet te gaan mocht ik uit de kamer. Eten werd tot aan de deur gebracht. Ik zou in die kamer moeten blijven tot ik instemde te trouwen met die man”. Het gedwongen huwelijk is geen overkoepelde term voor voorgaande vormen van huwelijken, zoals af en toe gedacht wordt. Soms is het echter moeilijk voor hulpverleners en politieagenten om uit te maken om welke vorm van illegaal huwelijk het gaat.
“Veel gedwongen huwelijken worden nooit opgemerkt en wie tot zo’n huwelijk gedwongen is durft er vaak niet over te praten.”
Maar hoe groot is de kans dat je als hulpverlener met een gedwongen huwelijk te maken krijgt, en wat betekent dit? Gedwongen huwelijken zijn moeilijk (om niet te zeggen onmogelijk) om te zetten in cijfers. De Belgische politie behandelt zo’n 25 situaties per jaar. Veel gedwongen huwelijken worden echter nooit opgemerkt en wie tot zo’n huwelijk gedwongen is, of weet dat dit bij een ander gebeurde, durft er vaak niet over te praten. Het taboe is te groot.
In de training horen we hoe groot de gevolgen kunnen zijn voor wie is gedwongen tot een huwelijk. Bijna altijd is er in zo’n huwelijk sprake van gedwongen seks en dus verkrachting. Dit brengt niet alleen psychische gevolgen met zich mee, maar ook medische en fysieke. Condooms zijn vaak niet aan de orde en zo worden soa’s overgedragen en ongewenste zwangerschappen veroorzaakt. De kinderen die geboren worden in een gedwongen huwelijk bevinden zich in een moeilijke gezinssituatie.
Wanneer iemand uit zo’n huwelijk wil ontsnappen, stijgt het risico op eer-gerelateerd geweld of een eermisdrijf. Eer-gerelateerd geweld wil zeggen dat er gedrag vertoond wordt door een familielid dat niet door de beugel kan volgens de normen van de cultuur van de familie. Hierop wil de familie zich wreken door middel van fysiek en psychisch geweld.
“Er wordt vaak ten onrechte gedacht dat gedwongen huwelijken enkel voorkomen bij bepaalde religieuze groepen en migranten.”
Soms zitten slachtoffers dusdanig met de handen in het haar dat ze geen kant uit lijken te kunnen. Ze zitten vast in een negatieve spiraal waarin eenzaamheid de bovenhand neemt. Zelfmoord en (zelf-)verminking kunnen het resultaat zijn. In sommige gevallen vlucht het slachtoffer. Wanneer iemand aangifte doet van een verdwijning, is het voor hulpverleners en politieagenten belangrijk rekening te houden met het feit dat de vermiste persoon iemand is die vlucht voor een gedwongen huwelijk, en dat degene die aangifte doet, mogelijk de dader kan zijn.
Er wordt vaak gedacht dat gedwongen huwelijken enkel voorkomen bij bepaalde religieuze groepen en migranten. Dit is niet het geval, vernemen we tijdens de opleiding. Er valt geen ‘typisch profiel’ op te maken van slachtoffers van een gedwongen huwelijk. Wat wel in het verleden vastgesteld werd is dat er bij twee groepen een verhoogd risico is op een gedwongen huwelijk. De eerste groep zijn mensen met een specifieke culturele achtergrond waarbij de familie van het slachtoffer banden met de cultuur wil behouden, waardoor ze een gedwongen huwelijk regelen met iemand van dezelfde culturele achtergrond.
Een tweede groep zijn mensen van adel, burgerij en elite. Dit omdat ze een zeker aanzien, sociale stand en erfenis willen behouden. Denk maar aan koninklijke families of een begoede familie waarvan de ouders niet willen dat zoon- of dochterlief trouwt met ‘plebs’. Anderzijds valt op dat vooral vrouwen en holebi’s slachtoffer zijn van gedwongen huwelijken. Bij vrouwen komt het motief van genderongelijkheid kijken. Waarbij de dader ervanuit gaat dat de vrouw inferieur is en dus minder recht op keuze en inspraak heeft dan de man. Daarnaast hoopt men hiermee de maagdelijkheid van de vrouw te bewaren. Bij holebi’s is er het achterliggend idee het slachtoffer weer hetero te ‘maken’. Er is dus sprake van onderdrukte homoseksualiteit en gedwongen heteroseksualiteit.
“Hulpverleners geven aan dat je slechts één kans hebt om het slachtoffer te helpen.”
Hoe kan je een gedwongen huwelijk herkennen? En wat zijn de do’s and don’ts wanneer je vermoed dat iemand tot een huwelijk gedwongen is? Zoals gezegd is het ontzettend moeilijk een gedwongen huwelijk te herkennen. Hulpverleners geven aan dat je slechts één kans hebt om het slachtoffer te helpen. Het is voor een slachtoffer vaak niet gemakkelijk om te ontsnappen aan de aandacht van familie of echtgenoot, en hulp te zoeken. Wanneer een slachtoffer dus bij een hulpinstantie of de politie weet te komen, moet er onmiddellijk actie worden ondernomen. Gebeurt dat niet, dan kan de situatie escaleren wanneer hij of zij weer terugkeert naar de thuissituatie.
Als hulpverlener of politieagent is het van belang om de beweegredenen van de dader te kennen. Niet om de daad te rechtvaardigen, maar om de situatie beter in te schatten en te begrijpen. Op die manier kan er op een gepaste manier tussengekomen worden. Hulpverleners wordt aangeraden door te blijven vragen: “hoe is de relatie met je partner?”, “voelt je je thuis soms in gevaar?”, “heeft je partner of iemand in je familie je al eens pijn gedaan?” Zo worden slachtoffers aangespoord hun hart te luchten.
Aan het einde van de opleiding zat ik met een wrang gevoel. Gedwongen huwelijken zijn een uiterst complexe problematiek. Het staat niet op iemands hoofd geschreven en wat er binnen een relatie gebeurt, wordt gezien als privé, waardoor we ons er liever niet mee bemoeien. Ik kan me ontzettend goed voorstellen dat veel gevallen onopgemerkt voorbijgaan, zelfs wanneer hulpverleners en politie hun ogen en oren openhouden. Ben je of ken je toch iemand die zich in een risicosituatie bevindt? Hier zijn een aantal hulporganisatie die je kan contacteren:
- 1712: bij vragen over geweld kan je elke werkdag terecht tussen 9 en 17 uur.
- 102: Awel Kinder- en Jeugdtelefoon.
- 106: Tele-onthaal is 24 uur, 7 dagen lang beschikbaar voor vragen.
- 1813: Wie met vragen zit over zelfdoding, kan terecht bij de Zelfmoordlijn op het nummer 1813 of www.zelfmoord1813.be
Schrijf je reactie