Op dit moment lopen er meer dan 1.000 rechtszaken in de wereld voor het klimaat. De Belgische klimaatzaak was met 45.000 mede-eisers een van de eersten. We vroegen aan Ignace Schops, een van de initiatiefnemers van de Klimaatzaak en president van de EUROPARC federation, het grootste netwerk voor natuur in Europa, hoe de zaken ervoor staan. Foto’s: Jarod Mauws
Wat is de staat van het klimaat?
“Het is heel erg met het klimaat. Dat zien we wereldwijd in de weerfenomenen: orkanen, overstromingen en hittegolven nemen toe. Ondertussen komen er wereldleiders aan de macht die het niet zo nauw nemen met het klimaat. Om te beginnen Trump die pleit voor clean coal, wat vergelijkbaar is met droge regen verkopen. Toch is het wetenschappelijk overduidelijk dat klimaatverandering door mensen wordt veroorzaakt. Het IPCC (the intergovernmental panel on climate change, nvdr.) en andere wetenschappers zeggen dat we binnen nu en 12 jaar een ommekeer moeten maken. Daarna is het te laat.”
Voor die verandering moeten we niet naar Amerika kijken.
“Gelukkig zien we met name in de VS dat heel wat grote steden en regio’s zelf het voortouw nemen. Bovendien zal de economische realiteit Trump inhalen, zeker op het vlak van steenkool. Werkgelegenheid creëren door de steenkoolmijnen in Amerika te heropenen is niet realistisch: de kostprijs per opgewekte energie-eenheid voor hernieuwbare energie is goedkoper dan steenkool.
“Waarom debatteren over iets waar de wetenschap al lang uit is?”
Bovendien kan Trump niet zomaar uit het klimaatakkoord van Parijs stappen, zoals hij aangekondigd heeft. Het klimaatakkoord van Parijs is zo ontworpen dat landen er niet onmiddellijk uit kunnen stappen. Pas één dag na de volgende verkiezingen zou Trump het akkoord kunnen verlaten. Als de volgende verkiezingen door de democraten gewonnen worden, dan gaat ook Amerika zich aan de afspraken moeten houden.”
Trump is niet de enige die het niet zo nauw neemt met het klimaat.
“Je hebt inderdaad nog altijd mensen die klimaatverandering ontkennen en ik vind dat die nog iets te vaak in de pers komen. Waarom debatteren over iets waar de wetenschap al lang uit is? Ik denk dat we geen tijd meer moeten steken in klimaatontkenners. Sommige mensen zullen alle bewijs naast zich blijven neerleggen.”
Ook over de biodiversiteit is er weinig goed nieuws. Zo is het aantal vliegende insecten de afgelopen 25 jaar met 75% gedaald.
“Je kan dat heel goed zelf merken: als je vroeger met de camper naar het zuiden op vakantie ging, moest je elke 400 kilometer stoppen om de insecten van de voorruit te vegen. Dat hoeft nu niet meer. Stel je voor dat je op het punt staat om in het vliegtuig te stappen. Vlak voor vertrek zegt de stewardess ‘ons vliegtuig mist vier onderdelen en drie schroeven’. Zou jij durven vliegen? Onze planeet kun je ook zien als één grote levende machine, waarin alles samenhangt. De lucht die we inademen en het water dat we drinken, worden proper gemaakt door micro-organismen. We weten dat er elke 20 minuten een levensvorm verdwijnt. Elke 20 minuten valt er dus een schroef uit de levende motor die onze planeet is. Dat blijft niet zonder gevolgen.
“We weten dat er elke 20 minuten een levensvorm verdwijnt. Elke 20 minuten valt er dus een schroef uit de levende motor die onze planeet is.”
Biodiversiteitsverlies kunnen we niet terugdraaien: een soort die verdwijnt, is voor altijd weg. Vroeger vond men biodiversiteitsverlies erg voor ‘groene mannen’ zoals ik, voor natuurbeschermers. Nu begint men steeds meer te beseffen dat verlies aan biodiversiteit ook de bodem en de landbouw aantast en daarmee een impact op onze voedselvoorziening en economie heeft. Daarnaast is er steeds meer wetenschappelijk bewijs dat natuur in onze omgeving ons gezonder maakt. Het verlies aan biodiversiteit gaat dus iedereen aan. We gaan toch niet vernietigen wat ons in leven houdt?
Eigenlijk zou iedereen natuur op wandelafstand moeten hebben. Dat is een hele opdracht, want Vlaanderen is erg verstedelijkt. Na het zomerreces zien we altijd interviews met politici die vertellen over hun vakantie naar de mooiste natuurgebieden van Europa en daarbuiten, maar in eigen land blijven ze voortbouwen op de grootste ruimtelijke wanorde.”
Hoe kunnen we politici warm maken voor natuur? Je hebt tien jaar moeten lobbyen om Nationaal Park Hoge Kempen op te richten.
“We moeten natuurbehoud en klimaatverandering in een taal gieten die politici verstaan. Ik vind dat je de natuur moet beschermen omwille van de intrinsieke waarde. Veel mensen om mij heen zien ook in dat een nationaal park van 6.000 hectare groot, wat overigens klein is in verhouding tot grotere nationale parken in de wereld, de moeite is om te beschermen. Maar hoe overtuig je de politiek daarvan? Door te berekenen wat zo’n nationaal park waard is. Nationaal Park Hoge Kempen blijkt 191 miljoen euro per jaar aan omzet op te leveren en meer dan 5.000 jobs. Als je die vertaalslag kunt maken, hebben ministers oren naar je verhaal, ook al heb ik het diep in mijn hart nog altijd over een boomkikker of een rugstreeppad (lacht).”
Je inzet voor het nationaal park heeft je de Goldman Environmental Prize opgeleverd. Hoe komt een Belg aan de grootste prijs ter wereld voor natuurbehoud?
“Je wordt genomineerd door grote organisaties zoals WWF en Sierra Club, zonder dat je dat zelf weet. Vervolgens doet een commissie maandenlang onderzoek en interviewt in het geheim allerlei mensen uit je omgeving. Dan nemen ze een beslissing. Ineens kreeg ik een telefoontje (in een Amerikaans accent): “Mister Schops, you just won the green nobel prize, the Goldman Environmental, and you will receive 150.000 dollars.” Ik weet nog dat ik om me heen keek om te zien of iemand een grap met me uithaalde (lacht).
“Ik vind dat je de natuur moet beschermen omwille van de intrinsieke waarde. Maar hoe overtuig je de politiek daarvan?”
Vervolgens barstte er een heel circus los, ik werd gevolgd door een cameracrew en ging voor het eerst in mijn leven naar Amerika. De prijsuitreiking vond twee keer plaats, één keer in het Opera House in San Francisco en een dag later in het Smithsonian Museum in Washington. Het leken wel Oscaruitreikingen; er waren een paar duizend aanwezigen, ik stond naast filmsterren als Daryll Hannah (lacht). Via de Goldman-organisatie kon ik een jaar later ook Al Gore ontmoeten. Een paar jaar later heeft hij me gecontacteerd met de vraag of ik klimaatambassadeur wilde worden voor zijn Climate Leadership Corps.”
Je bent ook een van de initiatiefnemers van de Klimaatzaak. Waar kwam dat idee vandaan?
“Ik heb jarenlang gezongen, gesprongen en gedanst voor het klimaat, samen met mensen zoals Nic Balthazar. Na een tijdje beseften we dat je op die manier wel draagvlak kan vormen, maar dat er in de praktijk weinig verandert. Met een groepje mensen zijn we gaan brainstormen over wat er nu eigenlijk nodig is in ons land om over te gaan tot actie. In Nederland voerde Urgenda op dat moment de eerste klimaatzaak met 900 mede-eisers. We hebben toen advocaat Roger Cox uitgenodigd, die de zaak voor Urgenda heeft opgezet. Zijn verhaal sloeg iedereen perplex. Hij overtuigde ons dat een rechtszaak een hefboom kan zijn voor verandering.
“Pogingen tot vertragen zien we hier ook: de klimaatzaak is gestart in 2014 en we zijn nog altijd niet aan het procederen.”
Als je kijkt naar grote veranderingen in de geschiedenis, zie je dat die dikwijls niet alleen gepaard gaan met protest, maar ook met rechtszaken. Neem het geval van asbest. Steeds meer wetenschappers kwamen tot het inzicht dat asbest zeer toxisch is, maar het is niet zo dat politici meteen zeiden ‘kom, we gaan dat eens verbieden’. Mensen zijn de straat opgegaan én naar de rechter gestapt. Nu gebruikt niemand meer asbest. We willen voor het klimaat hetzelfde bewerkstelligen. Dat we ooit zullen zeggen ‘hoe is het in godsnaam mogelijk dat we die afhankelijkheid van fossiele brandstoffen normaal vonden’?”
In Nederland stelde de rechter Urgenda in het gelijk: de overheid moet dringend iets ondernemen tegen klimaatverandering. Waarna de regering via de traagste procedure in hoger beroep ging.
“Pogingen tot vertragen zien we hier ook: onze rechtszaak is gestart op 1 december 2014 en we zijn nog altijd niet aan het procederen. We denken dat de pleidooien eind 2020 kunnen gevoerd worden. Dat het zo langzaam gaat, komt deels omdat we een heel groot debat hebben gehad over de taal van de rechtszaak. Hoewel de meeste initiatiefnemers Vlaams spreken, bleek uit alle juridische advies dat Frans de meest logische voertaal was. We zijn de zaak dan ook in het Frans gestart, maar minister Schauvliege wilde toch dat de zaak in het Nederlands gevoerd werd. Het Hof van Cassatie stelde ons uiteindelijk in het gelijk: het moest in het Frans. Daar zijn we veel tijd mee verloren. Ik wil het bij wijze van spreken in het Chinees doen, als we maar starten, want de klimaatklok blijft gewoon doortikken.”
“We moeten samen veranderingsprocessen durven aangaan, in plaats van moedige jongeren met de vinger te wijzen.”
Mag dat wel, dat het middenveld zich via de rechter mengt in de politiek?
“Wij procederen uit liefde voor de planeet, niet om een of andere minister weg te krijgen. We willen dat het beleid zijn verantwoordelijkheid neemt. We kunnen niet via de rechter afdwingen hoe de politiek het beleid moet invullen, maar wel dat ze iets moeten doen. De politiek heeft de plicht om burgers te beschermen tegen de gevaarlijke gevolgen van klimaatverandering, oordeelde ook de rechter in Nederland, hoe ze dat doen is aan hen.”
Ook scholieren eisen nu actie voor het klimaat. Bosbrosser Anuna De Wever wordt hard aangevallen op sociale media, omdat ze wel eens het vliegtuig pakt. Moet je volledig klimaatneutraal leven om je voor het klimaat in te mogen zetten?
“Wat is het volgende, dat we vuilniszakken gaan openen om te zien hoeveel plastic iemand gebruikt? Iedereen doet dingen die niet goed zijn voor het klimaat. De meeste mensen rijden nog met de auto. De meeste mensen hebben geen zonnepanelen. In plaats van op de man te spelen en te discussiëren over wie er perfect genoeg is om het klimaat te vertegenwoordigen, moeten we beleidsverandering bepleiten. Dat is veel productiever: als de overheid morgen zorgt dat we het vliegverkeer anders organiseren, bijvoorbeeld met een CO2-taks, dan geldt dat voor iedereen. Die veranderingsprocessen moeten we samen durven aangaan, in plaats van moedige jongeren met de vinger te wijzen.”
Waar moeten we kijken voor oplossingen?
“Veel oplossingen kennen we al. Er liggen ook allerlei plannen klaar: we hebben een plan voor een koolstofarme samenleving in 2050, we hebben zelfs een Koninklijk Besluit rond ontwikkelingssamenwerking waar dat in staat. Maar de actie blijft uit. De betogingen van de laatste tijd – oma’s in Zwitserland, kinderen in Amerika, 75.000 mensen die in Brussel op straat komen – tonen aan dat mensen die stilstand niet langer pikken.
“We moeten onze kans grijpen, ook al is dat niet altijd gemakkelijk, ook al hebben we al veel tijd verloren.”
We moeten het systeem veranderen. Dat klinkt heel groot en moeilijk, maar we vergeten soms dat we al tientallen keren het systeem veranderd hebben. Auto’s zijn een succes geworden omdat de overheid wegen begon aan te leggen. Ford heeft geen wegen aangelegd. Hetzelfde geldt voor vliegvelden; die zijn gebouwd door overheden, niet door vliegmaatschappijen. De pijpleidingen voor olie en gas, het zijn overheden die daarin investeren, niet Esso en Shell. De overheid moet nu ook het voortouw nemen om systeeminfrastructuur aan te leggen voor hernieuwbare energie. Daar zit nog een kans en die moeten we grijpen, ook al is dat niet altijd gemakkelijk, ook al hebben we al veel tijd verloren. We zijn er al in geslaagd om het gat in de ozonlaag te verkleinen, om DDT te verbannen, om meisjes in ontwikkelingslanden hun lagere school te laten afmaken. We kunnen heel veel, dat mogen we niet vergeten.”
Schrijf je reactie