Dit jaar verschijnt het ene na het andere boek over hoe gezond wandelen in de natuur voor ons is en ook minister Joke Schauvliege lijkt ineens het nut van bomen in te zien. Waar komt die fascinatie voor “natuur als nieuwe luxe” vandaan?
Bladerend door de nieuwste catalogi van uitgevers, waarin ze de boeken aanprijzen die dit jaar zullen verschijnen, valt me iets op: er komen een hoop boeken aan over wandelen in de natuur. Het boek ‘Het plezier van wandelen’ bijvoorbeeld, waarin de Noorse auteur Erling Kagge uitlegt dat “wandelen, stap voor stap vooruit, gaat over jezelf bekijken, de aarde liefhebben en je lichaam laten reizen in hetzelfde tempo als de ziel.” Of het boek over Shinrin-yoku, de Japanse kunst van het bosbaden: “op een bewuste manier door de natuur wandelen, aan blaadjes voelen, insecten bekijken, en de geur van bloemen opsnuiven.”
“De natuur als helende kracht. Het klinkt alsof de minister ook een zelfhulpboek te verkopen heeft.”
De nieuwe uitgaves borduren voort op het succes van de Scandinavische lifestyleboeken, vooral bekend van het boek ‘Hygge’, waarin de natuur als onmisbaar onderdeel van een gezonde en gelukkige levensstijl wordt neergezet. Zo raadt het ‘Lagom’ handboek, over de Zweedse kunst voor een beter leven, aan om ‘zoveel mogelijk te wandelen en van de natuur genieten, want dat is goed voor je lichaam én voor de moraal’. ‘Sisu’, een boek over ‘de Finse kunst om met kracht te leven’ heeft het over ‘de kracht van de natuur ervaren’.
Niet alleen uitgevers bevelen de natuur aan. Ook minister Joke Schauvliege lijkt terug te komen van haar bekende uitspraak dat een boom altijd de functie gehad heeft om gekapt te worden. Onder de hashtag #dewegvooruit tweette haar partij CD&V vorige week: “Wie stress heeft op het werk, kan voortaan beroep doen op een natuurcoach om al wandelend in het bos de problemen aan te pakken. Joke Schauvliege zet hiermee sterk in op meer #levenskwaliteit voor elk van ons, met de natuur als helende kracht.”
De natuur als helende kracht. Het klinkt alsof minister Schauvliege ook een zelfhulpboek te verkopen heeft, maar het zit anders, zo legt Het Nieuwsblad uit. Het gaat hier om door de VDAB erkende coaching. “Met loopbaancheques kan je voortaan een sessie boeken bij een ‘natuurcoach’, opgeleid door het Agentschap Natuur en Bos. In twee keer twee uur wandelen in het bos helpt die bij moeilijke keuzes op het werk of bij stress. Kostprijs: 550 euro, Vlaanderen betaalt daar 510 euro van.”
“Ze beloven ons dat we in de natuur een oplossing vinden voor alles waar de moderne mens aan lijdt.”
De coach zou je al wandelend opdrachten geven zoals “Vind hier eens iets in het bos dat een mooi beeld geeft van wie jij bent” of“ Kijk eens naar dit kleine boompje en vertel wat je hierbij voelt”. In de natuur zouden mensen sneller tot inzichten komen over hun werk en leven. Uit onderzoek zou bovendien blijken dat we ons nergens gelukkiger voelen dan in het bos of in een natuurlijke omgeving, maar ander onderzoek wijst dan weer uit dat we veel minder vaak groene plekken opzoeken. Schrijvers, uitgevers, coaches en ministers willen daar blijkbaar verandering in brengen. Ze beloven ons dat we in de natuur een oplossing vinden voor alles waar de moderne mens aan lijdt, van burn-out tot stress. Dat we met dank aan de natuur onszelf, liefst een betere versie van onszelf, zullen vinden.
We missen de natuur
Waarom hebben we eigenlijk boeken en coaches nodig om die “helende kracht” van de natuur te ervaren? De meest voor de hand liggende verklaring lijkt te zijn dat het boeken kopende publiek en de gestresseerde werknemer zich afgescheiden voelen van de natuur. De natuur die we in onze buurt zien is grotendeels door mensenhanden gemaakt; er is weinig natuurlijk meer aan. Vaak staat er zelfs letterlijk een afscheiding tussen ons en die natuur, die een afgebakend “recreatiegebied” vormt. Bordjes aan de ingang en uitgang vertellen ons precies waar de natuur begint en waar die weer eindigt.
“Zouden we het zo druk hebben dat we een excuus nodig hebben om iets te doen wat niet per se productief is?”
Dat we ons van de natuur afgescheiden voelen, benadrukt de advertentie voor het boek ‘Het plezier van wandelen’ door wandelen en kalmte aan te prijzen als “nieuwe luxe.” Wandelen en kalmte kosten in zichzelf geen geld en zouden voor iedereen toegankelijk moeten zijn. Dat ze toch als luxe aangeprezen kunnen worden, kan eigenlijk maar twee dingen betekenen: er is weinig natuur in de buurt (kuch kuch, Joke Schauvliege?) en we hebben de tijd niet om naar die natuur toe te gaan.
Dat iets een luxe is betekent niet alleen dat het schaars is, maar ook dat het ons iets brengt waar we naar verlangen, in dit geval rust en ontspanning. Zouden we het zo druk hebben dat we een excuus nodig hebben om iets te doen wat fijn is, maar wat niet per se productief is, zoals een wandeling maken? Alleen als we wandelen als gezond en helend bestempelen, kunnen we er tijd voor vrijmaken, lijkt de verklaring voor het bestaan van natuurcoaches en natuurzelfhulpboeken te zijn.
Shoppen in de supermarkt van de natuur
Brengen deze natuurboeken en -coaches ons dan ook echt dichter bij de natuur? Ze kunnen ons extra redenen geven om vaker naar buiten te gaan, maar door ons aan te raden om voor ons welzijn vaker “de natuur” te bezoeken, impliceren ze meteen ook weer dat de normale staat van de mens buiten de natuur is. Dat is niet alleen een paradox, het geeft ook een vertekend beeld van de werkelijkheid. Want in feite zijn we onlosmakelijk met de natuur verbonden; onze levens hangen letterlijk af van de ecosystemen waar we onderdeel van zijn, van de lucht die we inademen, het water dat we drinken en de organismen waar we ons mee voeden.
“Hoewel hun naam anders doet vermoeden, stellen de meeste natuurcoaches en natuurboeken vooral de mens centraal.”
De nadruk op natuur als welzijnsbevorderend mechanisme dat los van ons staat, maakt haar daarnaast tegen wil en dank een radertje van de productiviteitsmolen. Een winstgevend radertje zelfs. “Wie geregeld in de natuur vertoeft, blijft gezond en hoeft niet thuis te blijven van het werk door ziekte. Dat bespaart de overheid jaarlijks miljoenen,” aldus Schauvliege tegen het Nieuwsblad.
De minister heeft dit idee van de natuur als winstgevend product niet zelf uitgevonden. Natuurorganisaties werken al jaren met kosten-batenmodellen om aan bedrijven en politici aannemelijk te maken dat de natuur economische waarde heeft en dus beschermd moet worden. En nu moet de natuur dus ook haar nut bewijzen via zelfhulpboeken, alsof ze een soort voedingssupplement is dat goed is voor onze mentale gezondheid en een geoptimaliseerde lifestyle.
Door de natuur neer te zetten als iets dat haar nut voor mensen moet bewijzen, worden we er niet meer mee verbonden, maar juist erbuiten geplaatst. Hoewel hun naam anders doet vermoeden, stellen de meeste natuurcoaches en natuurboeken vooral de mens centraal.
Wat we echt van de natuur zouden kunnen leren
Gelukkig verschijnen er ook boeken met een andere boodschap over de natuur. De boeken van boswachter Peter Wohlleben bijvoorbeeld, die ons empathie voor de natuur probeert bij te brengen door met sprekende voorbeelden de levens van dieren en bomen te beschrijven. Eerst met het boek ‘Het verborgen leven van bomen’, en later dit jaar met zijn nieuwe boek ‘Het geheime netwerk van de natuur’.
In plaats van de natuur in grondstoffen, euro’s of als medicijn tegen stress te omschrijven, spreekt hij over de manier waarop bomen communiceren, zich voortplanten en samenwerken. Deze boswachter en schrijver wil ons doen beseffen dat bomen ook gewoon bomen mogen zijn. Dat ze bijzonder zijn en waarde hebben in zichzelf. Dat hun levens de moeite waard zijn, los van welk nut ze hebben voor het onze.
“Misschien kan de natuur ons iets bijbrengen over hoe we onze eigen duurzame systemen kunnen bouwen.”
Want moet het nu echt altijd over onszelf gaan? Door voor de verandering eens niet de mens als maat van alle dingen te nemen, brengen auteurs zoals Wohlleben een boodschap waar we, als mensen op zoek naar oplossingen voor de druk van ons moderne leven, echt iets aan hebben. Als we iets van de natuur kunnen leren, dan is dat dat wij niet het centrum van het universum zijn. Een wandeling in een groot bos kan je doen beseffen dat het leven daar gewoon doorgaat, terwijl je persoonlijke leven op instorten staat, of terwijl er net een dictator tot president verkozen is. Dat kan hard en onverbiddelijk aanvoelen, maar het kan ook relativerend en zelfs hoopgevend zijn om je onderdeel te voelen van dat grotere geheel.
De boeken van Wohlleben laten bovendien zien dat elementen uit de natuur die wij voornamelijk als grondstof of als niet-intelligent beschouwen, onwaarschijnlijk goed en slim georganiseerd zijn. Terwijl mensen allerlei systemen opzetten die op onze eigen vernietigingen lijken aan te sturen, bouwen pakweg mieren ingenieuze woningen, voedselvoorzieningen en recyclagesystemen, waardoor zij en andere levensvormen een prima leven kunnen leiden. Misschien kan de natuur ons dus iets bijbrengen over hoe we onze eigen duurzame systemen kunnen bouwen zonder overproductie, toxisch afval en te hoge werkdruk. En hebben we eerder de inzichten van boswachters dan van coaches nodig om werkstress structureel aan te kunnen pakken.
Wat moeten we ermee?
“We hebben twee werelden geschapen – onszelf en de natuur – en dat doet ons meer kwaad dan goed.”
Het is gemakkelijk om de hele trend rond natuurcoaches en wandelboeken belachelijk te maken, zoals nep-new ager JP Sears in deze video voortreffelijk doet. Het is nog gemakkelijker om politici belachelijk te maken die met de ene hand natuur vernietigen en met de andere geld uitdelen om de natuur te bezoeken als quick fix om maatschappelijke problemen voor even de kop in te drukken.
Toch probeer ik iets positiefs in de hele trend te zien. We hebben twee werelden geschapen – onszelf en de natuur – en dat doet ons meer kwaad dan goed. Misschien is de natuurhype van dit moment een eerste stap om die werelden dichter bij elkaar te brengen. Door de natuur wat vaker te bezoeken, gaan we misschien beseffen dat de natuur de basis is van ons bestaan, en geen leuk extraatje dat af en toe iets bijdraagt aan onze hashtag levenskwaliteit.
Schrijf je reactie