Zeeën van tijd, maar tot over onze oren in het plastic

Door Janne Fillet

Over enkele dagen gaat de COP24 van start in de door koolmijnen omgeven stad Katowice in Polen. Bijna 30000 delegaties zakken van 3 tot 14 december af naar deze jaarlijkse klimaattop georganiseerd door de Verenigde Naties. De bedoeling van de 24^ste sessie van de Conference of the Parties is om het Parijs Akkoord om te zetten in actie. Drie jaar na datum zijn de ronkende beloftes nog steeds luchtkastelen. Begane burgers komen op zondag 2 december overal ter wereld op straat om zich met luid kabaal te verzetten tegen het gebrek aan politieke wil en daadkracht van de wereldleiders. Zo ook in België (www.claimtheclimate.be).

Er is reden tot ophef. Een onderzoek van de London School of Economics en van het World Resources Institute toonde aan dat slechts 16 landen aan hun klimaatbeloften van 2015 voldoen. Geen enkele Europese lidstaat kan zichzelf feliciteren. Ook België kwam niet thuis met een goed rapport.

“Een paar weken eerder stemde het Europees parlement massaal voor een verbod op wegwerpplastic.”

Toch lijkt er reden tot feestvreugde in Europa. Begin deze maand, tijdens de “Our Ocean” conferentie in Bali, maakte de Europese Commissie trots bekend 300 miljoen euro vrij te maken voor de financiering van projecten ter bestrijding van plasticvervuiling in onze oceanen. Een paar weken eerder stemde het Europees parlement massaal voor een verbod op wegwerpplastic. Met het verontrustende nieuws dat plasticpartikels terug te vinden zijn in vrijwel alle vormen van zeeleven, maar ook in de menselijke ontlasting, kan dit alleen maar toegejuicht worden. Bovendien levert plastic een grote bijdrage aan de klimaatverandering. Niet enkel kost het produceren van plastic ongeveer 5% van de wereldolieproductie, maar het zwerfplastic stoot ook broeikasgassen uit die vrijkomen door het zonlicht en die zo bijdragen tot de opwarming van de aarde.

Vervult de Europese Unie in haar aanpak van de klimaatproblemen eindelijk die leidende rol die President Macron opeiste? Mag het Westen effectief met de borst vooruit pochen in aanloop naar de klimaattop?

Jenna Jambeck, onderzoekster aan de Universiteit van Georgia, publiceerde in 2015 een studie die onderzocht welk van de 192 landen met kustgrenzen het grootste aandeel hebben in de productie van maritiem afval. China, Indonesië, Filipijnen, Vietnam en Sri Lanka vormen de top vijf. Zij dumpen samen meer plastic in de oceaan dan de rest van de wereld samen, wat goed is voor 4,8 miljoen ton plastic per jaar. Toch is de kous daarmee niet af. Het vraagstuk is, zoals vaak, meer complex.

Jakarta, Indonesië: plastic afval drijft boven in een van de waterkanalen van de stad. Via Istock

In 2016 exporteerde de EU nog 1,6 miljoen ton plastic afval naar China. Aan de toegekende 300 miljoen euro ter bescherming van de oceanen lijkt plots bloed te kleven. De trotse parlementariërs maken met het – zwakke en beperkte – verbod op wegwerpplastic hun burgers blij met een dode mus. Is de plastic lobby zo sterk dat er slechts 6 producten uit de top 10 plastic boosdoeners kunnen worden verboden, ondanks de ecologisch verantwoord alternatieven die bestaan?

“In 2016 exporteerde de EU nog 1,6 miljoen ton plastic afval naar China.”

Ook lijken de Westerse landen zich schuldig te maken aan historische dementie. De voormalige kolonies van het Nederlands Koninkrijk werden, net zoals vele andere ex-kolonies en ontwikkelingslanden, in contact gebracht met de wereld van het plastic en daarmee ook met de zaligheid van de nieuwe wegwerpcultuur die zijn intrede deed in de jaren 50. Deze landen, niet voorbereid op de gevolgen van het binnenhalen van dit nieuwe paard van Troje, werden tot de nok volgepropt met wegwerpplastic en de daarbij horende vervuiling. De lokale bevolking raakte verslingerd aan deze gouden kunststof met zijn ontelbare toepassingen, die bovendien veel goedkoper bleek dan alle natuurlijke tegenhangers. Maatschappelijk bewustzijn en een beleid rond afvalbeheer ontbreken.

Een ommekeer terzake ligt, zoals altijd, in de handen van het volk. Volgens de wetten van vraag en aanbod zullen bewuste consumenten de belangrijke spelers, zoals overheden en bedrijven, dwingen sneller op zoek te gaan naar alternatieven. Net zoals het Plastic Fantastic narratief de wereld veroverde en de aarde in amper een halve eeuw tijd in deze crisis duwde, zien we hoe een nieuwe retoriek zich langzaam maar zeker verspreidt.

“Al 11.000 burgers uit alle hoeken van België registreerden zich voor de klimaatmars in Brussel.”

Met het openen van de doos van Pandora, werden naast demonen ook activisten losgelaten die het systeem op losse schroeven zetten. Schoonmaakacties vinden massaal overal ter wereld plaats. Steden worden niet gespaard van grootschalige plasticaanvallen in supermarkten. Progressieve juffen introduceren bamboetandenborstels aan hun eerste jaartjes tijdens tandenpoetsweek. Dopper drinkbussen van hippe begane studenten kleuren de aula’s. Zelfs op festivals betalen feestvierders van alle leeftijden en alle lagen van de bevolking zonder morren een euro voor een inwisselbare beker. En al 11.000 burgers uit alle hoeken van België registreerden zich voor de klimaatmars in Brussel.

Vrijwilligers ruimen plastic afval op in het bos. Via Istock

Ondanks de aanmoedigende boodschap van de individuele burger, versterken zij die structurele oplossingen kunnen bieden, deze mentaliteitsverschuiving amper. Regeringen, bedrijven en internationale organisaties blijven te voorzichtig in het ontwikkelen en doorvoeren van oplossingen. De EU mag dan wel trots zijn op de miljoenen die ze investeren in onderzoek naar plasticvervuiling, zolang het groot actieplan van de Europese Commissie enkel een verbod inhoudt op plastic rietjes, wattenstaafjes, bestek, ballonenstokjes en roerstaafjes, zal er geen aardverschuiving in de globale economie plaatsvinden. De EU kent zich als globale actor –terecht – een sleutelrol toe in het promoten van duurzame ontwikkeling wereldwijd. De vraag is echter wanneer zij deze dan eindelijk zullen vervullen.

Janne Fillet rondde net een stage af in Parijs bij UNESCO, waar ze zich inzette voor de bescherming en promotie van Werelderfgoed. Als overtuigd feminist en idealist probeert ze met het schrijven van opinies het dominant discours en de daarbijbehorende normen van onze samenleving in vraag te stellen. Altijd op zoek naar haar eigen grenzen en die van anderen. Gelooft in dromen en de liefde.