Waarom wij bekende vrouwen zo graag haten

Dit artikel werd ook gepubliceerd in Bookzine 5 en is te koop in de webshop of digitaal te lezen via Blendle

Als je zichtbaar bent als vrouw, beledigt men je tot je weer zwijgt. Met vlijmscherpe zinnen fileert de Amerikaanse feministische auteur Sady Doyle de minachting en woede die vrouwen al eeuwenlang over zich afroepen wanneer zij publieke aandacht opeisen. Vraag het aan de Neder­landse wetenschapsjournaliste Asha ten Broeke. Zij vertelde recent aan De Volkskrant: “De haat die mij als vrouw met een mening ten deel valt, is onvoorstelbaar.”

Onderzoek van de Britse krant The Guardian bewijst het. In de online commentaarsectie van de krant waren acht van de tien meest afgekraakte en vernederde journalisten vrouw. In het boek Trainwreck: The Women We Love to Hate, Mock, and Fear… and Why analyseert Sady Doyle waarom en hoe onze samenleving bekende vrouwen het zwijgen oplegt.

Nog maar begin dertig is Doyle, maar de Amerikaanse schrijft en spreekt met een autoriteit die vrouwen zichzelf vaak ontzeggen. Vrouwen groeien immers op in een cultuur die vindt dat publiekelijk spreken een mannenzaak is. De oude Grieken noemden het muthos of in-publiek-spreken-met-autoriteit.

“Sommige vrouwen dragen alle zonden en zorgen van een tijdperk op hun schouders. Deze vrouwen noemen we trainwrecks.”

Het werd strikt voorbehouden aan mannen. Na het lezen van Doyles relaas over het lot dat verscheidene bekende vrouwen ondergingen, weet je dat de spotlights ook vandaag gevaarlijk zijn voor vrouwen. “In de haat die Hillary Clinton te beurt viel tijdens de recente Amerikaanse presidentsverkiezingen, hoor je de echo van de woede die de Franse koningin Marie-Antoinette over zich heen kreeg aan het einde van de achttiende eeuw. Sommige vrouwen dragen alle zonden en zorgen van een tijdperk op hun schouders,” vertelt Doyle. Deze vrouwen noemen we trainwrecks.

“Een trainwreck is een vrouw die het tegenovergestelde doet van wat vrouwen moeten doen. Ze overschrijdt grenzen op het vlak van seksualiteit, geestelijke gezondheid en moederschap. Ze kan té luid, té seksueel actief, té frigide, té bijdehand en té onaangenaam bevonden worden,” legt Doyle uit. “Britney Spears en Whitney Houston zijn trainwrecks, maar ook Hillary Rodham Clinton.” Dichter bij huis beantwoordt Eva Pauwels, ex-vrouw van komiek Jacques Vermeire, aan de definitie. Pauwels gaf de Vlaamse tabloidpers de voorbije jaren heel wat om over te schrijven: open­bare dronkenschap, een seksverslaving, een turbulent liefdesleven en zedenfeiten die ze pleegde en waar ze slachtoffer van werd.

Vrouwelijke trainwrecks zijn er in overvloed, maar bestaat de mannelijke variant ook? Doyle meent dat het Amerikaanse popicoon Michael Jackson en de Amerikaanse regisseur/acteur Mel Gibson trainwrecks zijn. “Maar bij Jackson bemoeilijkten raciale vooroordelen de wederopstanding na zijn val. Terwijl het publiek Gibson snel vergaf voor zijn expliciet racistische en seksistische uitingen.”

Mel Gibson pijpen

Een week na ons gesprek werden Doyles woorden waarheid. De 61-­jarige Mel Gibson ontving twee Oscars voor Hacksaw Ridge, een oorlogsfilm onder zijn regie. We weten dat Gibson zijn ex-vrouw Oksana Grigorieva eerder beledigd had: “een hitsig zwijn en als je verkracht wordt door een dozijn negers, is het je eigen schuld.”

Gibson bedreigde Grigorieva ook: “Ik ga het huis afbranden, maar eerst ga je mij pijpen.” Dit staaltje agressie werd Mel Gibson publiekelijk kwijtgescholden door zijn film een Oscar te schenken. Mannelijke trainwrecks bestaan dus maar ze kunnen op meer vergevingsgezindheid rekenen dan vrouwen. Want bij mannen scheiden wij de kunst van de kunstenaar. “Mannen hebben problemen,” verduidelijkt Doyle, “maar vrouwelijke trainwrecks zijn problemen.”

Wat deden Whitney en Hillary ooit om de haat te verdienen waarmee wij hen overlaadden? Zij sloegen alvast geen tanden uit de mond van hun geliefde, zoals Mel Gibson deed. Whitney hielp vooral zichzelf de verdoemenis in met haar drugsverslaving, terwijl Hillary te nauwe banden had met de geldwolven van Wall Street.  Ruim voldoende om als publieke vrouw gehaat te worden. Oh, en seks. Dat doen vrouwelijke trainwrecks per definitie verkeerd.

Seks is altijd een probleem

Seksualiteit is een belangrijk onderdeel van de vrouwelijke trainwreck, meent Doyle. Ze kan er te veel of te weinig van hebben. Toen Bill Clinton­ president was van de Verenigde Staten, werden zowel zijn echtgenote als zijn maîtresse door het slijk gehaald. De wereld smulde van het emotionele lijden van Hillary Clinton en Monica Lewinsky.

Want de ene vrouw zou als intellectuele en ambitieuze mannenhaatster haar echtgenoot onvoldoende kunnen plezieren in bed en de andere vrouw was zo sletterig dat ze de machtigste man op aarde verleidde. Te weinig en te veel seksualiteit. Hoofdzonden voor vrouwen wier seksualiteit streng gecontroleerd wordt om de sociale orde van onze samenleving te bewaren.

Doyle geeft talloze voorbeelden van bekende vrouwen die publiek vernederd werden omwille van het simpele feit dat zij seksueel actief waren: van Paris Hilton en de Amerikaanse actrice Tara Reid als uithangborden van de 21ste-eeuwse hook-upcultuur tot de feministes Mary Wollstonecraft en Anne-­Josèphe Théroigne de Méricourt in de achttiende eeuw.

Mary Wollstonecraft eiste in haar werk A Vindication of the Rights of Woman toen contro­versiële rechten op, zoals onderwijs en stemrecht voor vrouwen. Haar ideeën kregen bijval uit socialistische en feministische hoek. Maar Wollstonecrafts privéleven was woelig. Zo had ze een buitenechtelijke dochter met een Amerikaanse diplomaat die haar hart brak. Toen haar latere echtgenoot Wollstonecrafts memoires ongecensureerd publiceerde na haar vroegtijdige dood, werden haar seksuele escapades bekend. Hierdoor kreeg zij post mortem een karrenvracht haat over zich heen. De mannen en vrouwen die haar feministische ideeën voordien steunden, draaiden Wollstonecraft de rug toe. Nu was ze een trainwreck.

“Niets bagatelliseert de woorden van vrouwen meer dan hen te herleiden tot seksuele wezens.”

In dezelfde periode werd seks gebruikt om Théroigne de Méricourt de mond te snoeren. Théroigne werd geboren in Luik en ontwikkelde zich gedurende de Franse Revolutie binnen het kamp van de revolutionairen als voorvechtster van vrouwenrechten. “Théroigne werd uitgespuwd door het publiek,” vertelt Doyle. “In de pers schreef men dat zij naar bed ging met elke mannelijke revolutionair die ze tegenkwam en dat haar kind geen vader had.”

Ook Théroigne kreeg een dolk in de rug van de mensen voor wiens ideeën ze streed. “Haar mannelijke revolutionaire kameraden lachten gewoon mee met de pers. Sommigen hebben haar zelfs geprobeerd te vermoorden. Wat had zij op haar kerfstok? Enkele ideeën die ronduit feministisch zijn: mannen en vrouwen moeten samen kunnen strijden in het leger, bijvoorbeeld.” Vrouwen met een mening, zoals Wollstonecraft en Théroigne, moeten dus leren zwijgen. En niets bagatelliseert de woorden van vrouwen meer dan hen te herleiden tot seksuele wezens.

Het gevolg van deze wraakacties is dat trainwrecks geen controle meer hebben over het verhaal dat zij willen vertellen aan de buitenwereld. Wollstonecraft kon niets meer zeggen. Want zij werd tot wrak gemaakt na haar dood. Théroigne werd opgenomen in een psychiatrisch ziekenhuis in Parijs, moe van de strijd die ze had geleverd en ziek van de prijs die ze ervoor had betaald. Clinton en Lewinsky stonden erbij en keken ernaar. Natuurlijk beschuldigden de Amerikaanse dames elkaar van onbetamelijk gedrag. Maar dit gebekvecht droeg enkel bij tot hun neergang.

Sterven is de uitweg

Even terug naar ons Vlaamse voorbeeld. Een blik op de koppen van showbizzartikelen over Eva Pauwels leert ons: ze moet dringend geholpen worden. Want ook dat hoort bij trainwrecks, vertelt Doyle: “Iemand anders moet hen redden. Zelf kunnen ze maar moeilijk opklimmen uit de neerwaartse spiraal waarin ze zich bevinden.” Toch is er een manier, volgens Doyle. De haat voor een publieke vrouw kan veranderen in aanbidding. Want de dood neutraliseert trainwrecks. Na jaren van publiek straffen door vernedering en minachting aanvaardt onze cultuur één ultieme uitweg: sterven. Het gebeurde met Whitney Houston, prinses Diana, Amy Winehouse en Janis Joplin. “Levend zijn deze vrouwen een belediging,” zegt Doyle, “dood zijn ze een bevestiging van het idee dat geen enkele vrouw zo vrij, zo succesvol, zo mooi en zo seksueel kan zijn als zij. Trainwrecks breken met de regels en daarvoor moeten zij een tol betalen.” Door te sterven houdt het publiek weer van hen. Met uitzondering dus van Mary Wollstonecraft, die pas na haar dood een echte trainwreck werd.

Vrouwenhaat

Maar wie leest nu deze trainwreck-journalistiek? “Iedereen beleeft genot aan het lijden van bekende vrouwen,” vertelt Doyle, “maar vrouwen zijn toch het voornaamste publiek. Wanneer Britney haar haren afscheert in een bui van mentale instabiliteit heeft dit nieuws iets geruststellend voor vrouwen in de zin van: er kunnen allerlei zaken foutlopen in mijn leven, maar ik ben tenminste niet zoals Britney.”

“Vrouwen leren niet om van elkaar te houden en om elkaar te steunen wanneer zij een mening verkondigen.”

Trainwrecks zijn een reminder voor vrouwen, meent Doyle. “Onze samenleving blijft doordrongen van het idee dat vrouwen zich beter op de achtergrond plaatsen om te zorgen voor anderen. Daardoor besteden wij veel aandacht aan de controle van het gedrag en emoties van vrouwen. Trainwrecks passen hier perfect in, omdat zij vrouwen klein houden. Want door Britney publiek te kraken, geef je de boodschap dat alle vrouwen die een gooi doen naar een leven in de schijnwerpers de volgende kunnen zijn. De echte schade die een trainwreck zoals Britney aanricht, gaat veel verder dan haar persoonlijk leven. Britney zorgt ervoor dat alle vrouwen weten wat hen te wachten staat wanneer ze breken met de regels voor vrouwelijkheid.”

Waarom dragen vrouwen bij tot de haat voor bekende dames? “Geïnternaliseerde vrouwenhaat is de reden,” zegt Doyle. “Vrouwen hebben geleerd dat onze cultuur voortdrijft op misogynie. Vrouwen leren niet om van elkaar te houden en om elkaar te steunen wanneer zij een mening verkondigen. Zij merken dat je best je individuele belang verdedigt in een systeem dat gedomineerd wordt door mannen en waar jij als vrouw een mannelijke beschermheer nodig hebt als je bepaalde zaken wil verwezenlijken. Kom je een vrouw tegen die een trap lager staat op de sociale ladder, die minder emotioneel stabiel is, of een slechtere moeder is, dan is dat een opluchting. Daar zit de geïnternaliseerde misogynie: in de tijdelijke troost dat iemand anders het trainwreck is. Maar jij kan wel de volgende zijn. Dat idee houdt vrouwen klein en verpulvert de durf om publiek te spreken.”

Zondebok

“Vandaag fungeert Hillary Clinton als de zondebok voor alles wat misgaat in de Amerikaanse samen­leving,” vertelt Doyle. “Ik zie een gelijkenis met Marie-Antoinette. Ook zij droeg de zonden van een tijdperk op haar schouders. Alle valse nieuwsberichten over de Franse koningin getuigen daarvan. De enorme woede tegenover de monarchie kon pas doorbreken toen mensen een publieke aristocratische vrouw de schuld gaven. Vrouwenhaat was de zuurstof die het vuur van de Franse revolutie aanwakkerde.” Misogynie speelde ook een rol in de haat voor de Amerikaanse presidentskandidate Hillary Clinton. “De minachting kwam van alle kanten van het politieke spectrum.”

Trainwrecks dienen als instrument om het lichaam, de emoties, het gedrag en het denken van alle vrouwen te controleren. Hillary Clinton heeft als hét wrak van het moment dus een boodschap voor vrouwen. “Clinton probeert haar eigen narratief sterk onder controle te houden. Zij beslist wanneer welke elementen uit haar leven publieke informatie worden. Op die manier bleef Clinton lang een machtige positie innemen van waaruit zij sprak met autoriteit. Als een vrouw echter té lang sterk is, beticht men haar ervan een vals imago te presenteren. Omwille van de controle die Hillary uitoefent over haar eigen leven, vond men haar dus fake. Als een vrouw daarentegen een aspect in haar leven verziekt, dan is zij moreel verwerpelijk, maar wel authentiek in haar zwakheid. De boodschap is dus dat je vandaag niet kan winnen als vrouw in de schijnwerpers. Wat je ook doet wanneer je uit de beslotenheid van je huis komt, ze zullen je toch neerhalen.”

Schoonheid en succes

Britney Spears en Whitney Houston zijn popiconen. Ze werden gehaat omwille van hun verslavingen, emotionele instabiliteit, schoonheid en succes in de entertainment­industrie. Mary Wollstonecraft en Hillary Clinton waren intellectueel en politiek actief. Gaat er voor de maatschappelijke orde een grotere dreiging uit van vrouwen die doelbewust breken met de normen voor vrouwelijkheid? “Vrouwen zoals Britney worden gehaat omdat zij bij toeval té seksueel en té labiel zijn, terwijl iemand als Clinton de genderregels bewust doorbreekt. In mijn boek koos ik ervoor om alle trainwrecks samen te bespreken. Want er is geen onderscheid in de kracht van deze vrouwen. Britney is geen zwakke vrouw omdat zij emotioneel aan duigen lag. Clinton is niet sterk omdat zij intellectueel werk verricht en haar emoties onder controle heeft.”

“Feminisme draait om het idee dat we alle vrouwen hun menselijkheid moeten toestaan.”

“Iedereen kent momenten in het leven van rauwe menselijkheid, van intens verdriet en emotionele pijn. Mijn boek toont dat net deze menselijkheid gevaarlijk is voor vrouwen. Meer nog: een publieke demonstratie van deze harde kanten van het leven kan dodelijk zijn voor vrouwen. Kijk naar Whitney Houston: ze maakte jarenlang partnergeweld mee, ontwikkelde een drugsverslaving en verloor haar stem. Wij keken ernaar en lachten ermee. Uiteindelijk stapte ze uit het leven.”

Doyle legt ironie in haar stem wanneer ze spreekt over ‘sterke feministische vrouwen’. Want zij moeten beseffen dat de wereld ook iets te leren heeft van vrouwen die zij ‘zwak’ noemen. Kijk naar de Britse dichteres Sylvia Plath. “Tijdens de jaren 50 was Plath volledig doordrongen van het moederschap en het traditionele huwelijk. Maar ze besteedde ook veel aandacht aan haar artistiek werk. Zo stond zij om drie uur ’s ochtends op om in alle rust te schrijven. Plath kende psychisch lijden én schreef over deze pijn. Boeken zoals Ariel en The Bell Jar werden later feministische manifesten, omdat ze laten zien dat ook de dagelijkse gebeurtenissen in een vrouwenleven het toneel zijn van een politieke strijd tussen de seksen. Plaths psychisch lijden
leverde een enorme bijdrage aan de positie van vrouwen in de westerse wereld, zelfs al was dit geen doel­bewuste bijdrage.”

Wie zegt dat de emotionele pijn van Eva Pauwels of Whitney Houston ons niets kan bijbrengen over vrouw-zijn in deze wereld? “Mildheid voor de menselijkheid van Whitney in plaats van haar ervoor door het slijk te halen, had haar leven misschien een andere draai gegeven.” Vrouwen mogen dus best wat zachter zijn voor elkaar. “Feminisme draait niet om het idee dat er ‘goede’ en ‘minder goede’ vrouwen zijn,” besluit Doyle, “maar om het idee dat we alle vrouwen hun menselijkheid moeten toestaan.”

Kritiek op je werk

Maar hoe doorbreken we de trainwreck-cultuur? “Meer praten over de manier waarop vrouwen zich de haat voor zichzelf toe-eigenen helpt om het mechanisme bloot te leggen”, vertelt Doyle. “Ik onderzoek dit fenomeen ook bij mezelf. Stel dat ik een vrouw vervelend vind omwille van kritiek op mijn werk. Zou ik haar even onuitstaanbaar vinden als zij een man was geweest? Je kan jonge vrouwen opvoeden met het idee dat zij niet meer kritiek verdienen dan mannen wanneer zij hun visie op de wereld geven. Zo leren zij dat het recht op muthos of publiek-­spreken-met-autoriteit evengoed voor hen is weggelegd. Gevolg is dat zij andere vrouwen die de schijnwerpers verkiezen, niet zullen afmaken uit geïnternaliseerde misogynie.”

Uiteindelijk moeten vrouwen meer van zichzelf houden als mens, met alle blutsen en builen. “Wij haten trainwrecks enkel in de mate dat wij onszelf haten,” besluit Doyle. “We houden van hen voor zover wij vinden dat ook onze fouten liefde verdienen.” Meer mildheid en zelfliefde bij vrouwen kan de trainwrecks in onze samenleving dus transformeren tot vrouwen die een publieke stem geven aan het lijden en de aspiraties van andere vrouwen. Natuurlijk met hun middel­vinger opgestoken naar de wereld.

Meer lezen? Sady Doyle (2016) Trainwreck: The Women we Love to Hate, Mock, and Fear… and Why. Melville Books: New York.