Raciale stereotypen liggen niet verankerd in het Vlaamse DNA. Ze zitten wel diepgeworteld in onze Vlaamse grond en dus niemand, ook zij met een migratieachtergrond, is er immuun voor. Waarom blijven we dan ons eigen spiegelbeeld ontkennen?
#Tothierennietverder: dat was de hashtag die werd gelanceerd op Twitter, als reactie op het editoriaal van Knack-hoofdredacteur Bert Bultinck. In het artikel stelde hij dat “raciale stereotypen diep in het Vlaamse DNA zijn ingebakken”.
De hoofdredacteur schetst in het stuk een vrij accurate analyse. Het is dan ook jammer dat de meesten bleven hangen bij die ene zin. Ondanks het goede artikel, zou ook ik die zin anders formuleren. En ik zou mijn pijlen niet enkel op witte Vlamingen richten.
“De cynicus in mij zegt dat racisme er altijd zal zijn. De naïeveling in mij weigert zich er vooralsnog bij neer te leggen.”
Dat fameuze Vlaamse DNA dus. Het stuitte duidelijk heel wat Vlamingen ferm tegen de borst. Hoewel ik niet meteen geloof in omgekeerd racisme en stigmatisering van een gepriviligeerde meerderheidsgroep, kan ik wel begrip opbrengen voor de verontwaardiging.
Alle technologie en CRISPR buiten beschouwing gelaten, impliceert de metafoor DNA dat iets onveranderlijk is. Wie naar de lange geschiedenis van imperialisme, kolonialisme en racisme kijkt, zou voor minder moedeloos worden. De cynicus in mij zegt dat racisme er altijd zal zijn. De naïeveling in mij weigert zich er vooralsnog bij neer te leggen. Hoe ingebakken raciale stereotypen en vooroordelen ook zijn, met bewustwording zetten we al een serieuze stap in de goede richting.
Eurocentrische blik
Raciale stereotypering ligt dus niet verankerd in het Vlaamse DNA, maar zit eerder diepgeworteld in onze Vlaamse grond. Iedereen die hier woont, ongeacht huidskleur of afkomst, komt er mee in aanraking. Hetzij door onderwijs, hetzij door media die door hun jarenlange misrepresentatie en eurocentrische blik stereotypering in stand hebben gehouden. Niemand die hier is opgegroeid, is daar immuun voor.
“Racisme is een heel beladen woord. Een woord waar niemand mee geassocieerd wil worden.”
Wie zonder zonde is, werpe de eerste steen. Wie meent geen raciale vooroordelen te hebben, houdt zijn steen dus best bij. Erkennen dat je met vooroordelen en sluipende racistische gedachten kampt, is niet vanzelfsprekend. Racisme is een heel beladen woord. Een woord waar niemand mee geassocieerd wil worden. Nochtans is stereotypering, wat racisme uiteindelijk in de hand kan werken, een natuurlijk proces. Iedereen doet het.
In de sociale psychologie worden stereotypen gezien als een cognitief proces waarbij men de complexe realiteit wil vereenvoudigen. Het kost ons immers te veel tijd en moeite om over ieder individu dat ons levenspad kruist een heel genuanceerd beeld te vormen. We zouden dan te veel informatie moeten opslaan en dat kost ons te veel moeite.
Daarom verdelen we die personen in groepen en schrijven we, op bijna automatische piloot, een individueel kenmerk toe aan een volledige groep: dé Walen, dé moslims, dé socialisten, … Je zal maar een Waalse moslimsocialist zijn. Dat hokjesdenken is dus begrijpelijk, maar het is uiteraard de kunst ervoor te zorgen dat die vooroordelen niet de pan uit swingen.
Kleurenblind
Je zou denken dat mensen in deze narcistische tijden graag naar zichzelf in de spiegel kijken. Maar naast kleurenblind, blijven zij jammer genoeg ook blind voor hun eigen tekortkomingen. Terwijl ze hun spiegelbeeld op de borst kloppen (“Ik heb een boek gelezen over racisme!”, “Mijn beste vriend is zwart!”, “Voor mij is kleur niet belangrijk!”) ontbreekt elk greintje zelfreflectie.
Als je iemand wijst op zijn of haar raciale vooroordelen, zonder daarbij zelfs het taboewoord racisme te gebruiken, begint die persoon meestal meteen wild om zich heen te slaan. “Wat?! Noem jij mij nu een racist? Sorry, maar dan stopt het hier voor mij. Dan kunnen we niet verder praten.” Het woord racist is een absolute dooddoener.
“Als zelfkritiek ontbreekt, blijven we onszelf enkel maar wentelen in Het Grote Gelijk.”
Mocht iemand mij daarentegen wijzen op raciale stereotypen of me zelfs een racist noemen, zou ik me in eerste instantie afvragen waarom die persoon dat zegt. Dat hoeft niet te betekenen dat ik automatisch akkoord ga met de soms wel vergezochte hersenspinsels van zogenaamde ‘woke people’. Ik zal wel luisteren en vooral bijleren.
Vandaag probeer ik bewuster te zijn van de rol die kleur in de maatschappij speelt en van mijn eigen vooroordelen. Maar na 25 jaar op deze Vlaamse grond te hebben rondgelopen, bouw je die vooroordelen niet zomaar af. Dat vraagt tijd en inspanning, veel gesprekken met ervaringsdeskundigen en vooral veel zelfkritiek. Als dat laatste ontbreekt, blijven we onszelf enkel maar wentelen in Het Grote Gelijk.
Want uiteindelijk is het racismedebat geen zaak van enkel witte Vlamingen. Iedereen draagt hier verantwoordelijkheid in mee. Iedereen moet eens voor die spiegel gaan staan en zich afvragen waarom hij of zij het eigen spiegelbeeld wil blijven ontkennen.
Het is duidelijk dat de Vlaamse grond niet enkel meer wordt bevolkt door witte Vlamingen. Dat mensen, wiens stem in het verleden onderbelicht bleef, steeds vaker en gretiger in die grond beginnen te wroeten. Dat zorgt af en toe voor een petieterige aardverschuiving die ons hopelijk wakker schudt.
4 reacties
Zelfreflectie is inderdaad zeer belangrijk in welke situatie dan ook! Mooi stuk Anouk.
Het causale verband tussen racisme en een construct als ‘meerderheid/minderheid’ is mij compleet onduidelijk. Het doet ook het debat geen goed denk ik. Net zoals het opdelen van de maatschappij in een handvol groepen; één met en enkele zonder privileges. Dat is dermate simplistisch dat ik dat alleen kan benoemen als populisme.
Als het pukkelpop incident één ding aantoont dan is het wel dat racisme los staat van tot welke ‘groep’ je behoort.
Waar jij op doelt met ‘omgekeerd racisme’, is me dan ook een raadsel. Voor mij zou dat naastenliefde zijn, maar dat is het duidelijk niet blijkbaar…
Ik ben geen fan van Bultincks artikel, maar ik begrijp zijn intentie wel.
Ik denk dat we er goed aan zouden doen om eens te reflecteren over de semantiek waarmee we praten. Is een voorkeur voor een bepaalde huidskleur an sich racisme? Het structurele racisme, is dat altijd racisme? Of is er bijvoorbeeld sprake van een wijdverspreide culturele discriminatoire praktijk, die ergens wel te maken heeft met bepaalde uiterlijke kenmerken, maar waarvoor racisme toch niet de juiste naam is?
Kijk, er zijn nog identiteiten die wijdverbreid gediscrimineerd worden. (bv. vrouwen) Maar om nu te zeggen dat de loonkloof dan ook maar een racistisch fenomeen is*… dat is de discussie verengen door er een babylonische woordensoep van te maken. Niemand geraakt daarmee vooruit, het stopt de discriminatie niet.
* niet dat dat in dit artikel gebeurd, maar ik zie dergelijke vergelijkingen wel wel her en der in het debat opduiken.
Eén van de redenen waarom veel blanke Vlamingen zo allergisch reageren is omdat het regelmatig gebeurt dat allochtonen die in de media een boompje opzetten over racisme, zelf de stereotypen aan elkaar rijgen. Terwijl de blanke Vlaming net zo min over één kam geschoren wil worden als de Marokkaan, Turk of Afrikaan. En terecht natuurlijk. Komt daar nog bij dat mensen van kleur onbeschaamd verkondigen niet te geloven in ‘omgekeerd racisme’. Tja. Natuurlijk bestaat er geen omgekeerd racisme. Racisme is het plaatsen van het eigen ras boven een ander ras. Iets waar uiteraard niet enkel blanken zich schuldig aan maken. Net zoals niet enkel blanken zich schuldig maken aan seksisme, genocide, homofobie, sociale stratificatie en al die andere gedragingen die we graag mensonwaardig noemen, maar helaas nog niet hebben kunnen uitroeien. Wat racisme betreft, kan je niet verwachten dat de blanke Vlaming gaat luisteren naar wat je te zeggen hebt wanneer je verkondigt dat je er zelf boven verheven bent om wille van je huidskleur. Dat ruikt namelijk naar… juist ja. Nu wil ik best aannemen dat mevrouw Torbeyns geen raciste is, ik denk namelijk niet dat er echt zoiets bestaat als onbewust racisme. Racisme is bijna een principiële keuze: ik plaats mezelf boven de rest, ik vind dat ik beter ben. Maar je kan er wel onbewust ideeën of stereotypen op na houden die racistisch zijn. Bewustwording is daarbij inderdaad een eerste stap. Verander de wereld, begin bij jezelf, zeggen ze dan zeker? Het is natuurlijk zo dat in Vlaanderen de blanke Vlaming minder last zal hebben van het racisme dat onder (sommige) allochtonen heerst, ze zijn namelijk met minder en daardoor alleen al in een benadeelde positie. Ze kunnen nog zo racistisch zijn als ze willen, dat zal mijn kansen op werk amper beïnvloeden. Verhuis ik echter naar een ander land, of dat nu China, of Marokko is, dan ligt de zaak natuurlijk omgekeerd.
mooi