The Race Files

“Racisme komt voort uit onwetendheid en gebrek aan empathie”

The Race Files: Walid Bouyouzan over racisme, onderwijs en dialoog

“Racisme komt voort uit onwetendheid en gebrek aan empathie”

In 2014 schreef ik een persoonlijk verhaal over racisme in Vlaanderen. Voor ik goed en wel op de entertoets had gedrukt, ging het spel viraal. Opeens was ik, onvoorbereid, een stem in het debat. Ik kreeg belachelijk veel reacties. Positieve reflecties (you said it gurl!), negatieve (iets met machetes en ‘we weten uw huis wonen’) en vooral heel veel vragen.

Ik wilde daar verantwoordelijk mee omgaan. Als ik iets niet zeker weet, dan zwijg ik liever en praat ik erover met mensen die slimmer zijn dan ik. Daar vloeiden heel interessante, verhelderende discussies met lotgenoten, medestanders en zelfs tegenstanders uit. De rode draad in alle gesprekken over racisme die ik had, was dit: er wordt nooit écht over doorgepraat. Overal wordt de term ‘diversiteit’ op geplakt om te laten zien dat we vooral goed bezig zijn, want divers. Of we lezen interviews met succesvolle ladies en gents met andere etnisch-culturele roots en na drie tekstblokken over hoe ‘normaal en Vlomsch’ ze wel niet zijn, mag het nog even kort gaan over ‘de moeilijke weg naar succes, en dat ze toch ook wel discriminatie hebben meegemaakt’. En daar houdt het doorgaans op. De discussie over racisme als maatschappelijk probleem wordt nog al te vaak gevoerd door blanke mensen (sorry Etienne Vermeersch, take a seat).

Ik had geen beter platform dan Charlie kunnen bedenken om het eens over een andere boeg te gooien. Met een baseline als ‘fuck fake’ is Charlie het perfécte magazine om met dit thema echt iets te doen. Ik mag 12 maanden lang dit probleem recht in de ogen staren. Dat zijn The Race Files: 12 diepte-interviews met relevante stemmen, waarin ik op zoek ga naar een antwoord op de vele vragen over racisme en discriminatie die ik zelf heb gekregen.

Walid-3

File 1: Walid Bouyouzan

Walid (30) is single en heeft een dochtertje (3). Hij is geboren en getogen in Turnhout, islamleraar in het KA Herentals en een echte globetrotter. Walid is de oudste van zeven, studeerde Arabistiek en Islamkunde aan de KULeuven en zat in het vijfde middelbaar bij mij in de klas. Ik vroeg hem een plaats te kiezen die iets over hemzelf zegt. Hij zei: “Ik wil wel eens bij jou op bezoek, je man en kinderen ontmoeten.” En dat zegt iets over hem. Wat volgde was een warme reünie na 13 jaar, veel ‘Och gij!’ en ‘Alleeeez’, maar ook veel nieuwe inzichten. Foto’s: Jason Asare

Beginnen bij het begin: waar liggen je roots?
Walid:
“Ik ben van Turnhout, van de Kempen. Ik ben hier geboren en opgegroeid. Mijn vader kwam op zijn 17de uit het Rif-gebergte in Marokko naar hier en na hun huwelijk volgde mijn moeder, die uit Fez kwam.”

Kan je me iets vertellen over jezelf als kind?
“Ik was, denk ik, een kind zoals alle anderen, al las ik toen al graag en veel. Het huis van mijn ouders stond vol boeken, en ’s avonds gebeurde het vaak dat mijn vader er een boek bij nam en met zijn kinderen babbelde over wat hij las. Ik hield van de bibliotheek, nu nog trouwens. Ik vond dat altijd een magische plek. Ik was ook zeker geen dommerik, was altijd bij de drie besten van de klas.”

Merkte je toen al dat je anders behandeld werd? Door kinderen, door volwassenen?
“Goh ja, ik hoef het jou niet te vertellen. In die tijd waren er vaak voorvallen waar ik nu aan terugdenk en besef dat ze niet klopten. Zo waren er verjaardagsfeestjes waar de hele klas op werd uitgenodigd behalve ik. Er was nog iets, iets dat ik eigenlijk nog nooit aan iemand heb verteld en waar je vast mee zal lachen. Mijn naam wordt officieel anders geschreven dan je hem uitspreekt. Door een foutje destijds is mijn naam op mijn identiteitskaart niet Walid maar Oialid. Zes jaar lang heeft iedereen in de lagere school mijn naam fout uitgesproken. Om een of andere reden durfde ik dat niet te corrigeren. Was ik blij dat ik naar het middelbaar kon (lacht). Op het einde van de lagere school raadden de leerkrachten mijn ouders aan me naar TSO te sturen. De andere Marokkaanse jongens in mijn school kregen de aanbeveling BSO, maar ze dachten dat ik ‘TSO wel aan zou kunnen’. Dat was buiten mijn vader en mezelf gerekend. ASO zou het worden.”

Walid-8Walid-2

De eerste jaren van het middelbaar zaten we nog niet op dezelfde school, en toen je in het vijfde in mijn klas belandde was er van die boekenwurm van weleer niet veel meer te merken. Kan je me wat meer vertellen over die eerste jaren secundair onderwijs?
“In die periode zijn er dingen gebeurd die me gemaakt hebben tot wie ik nu ben. Ik ging, zoals dat hoorde, naar wat te boek stond als ‘de moeilijkste school’. Ik was er de nieuwkomer en dat betekende dat ik mij moest bewijzen bij de stoere pubers. Dat lukte uiteraard niet meteen, en ik hing in het begin dan ook vaak rond bij de wat ‘zwakkere’ leerlingen, die gepest werden. Die zagen me graag komen. Als één van de enige buitenlanders op school, en dan nog eentje met een grote bek, was ik de ideale beschermer van het groepje. Ik sprong vaak voor hen in de bres, met de nodige vechtpartijtjes van dien. Voor ik het wist hoorde ik zelf bij het groepje stoere gasten op de speelplaats. Daarna viel niemand me nog lastig. Niemand van de medeleerlingen tenminste. Er was echter een leerkracht Engels, mevrouw K, die me jarenlang het leven zuur heeft gemaakt. Dat ging behoorlijk ver. Ze zei letterlijk in de les dat ze Marokkaanse vrouwen haatte, dat Marokkanen stonken, dat we niets waard waren. Ik probeerde daar tegenin te gaan, ik klaagde bij mijn ouders en de directie. Maar niemand die die kleine vechtersbaas geloofde. Ik herinner me dat ik ooit weken aan een stuk de les niet mee mocht volgen. Ik moest met mijn gezicht naar de muur en mijn rug naar de klas gaan zitten. De voorvallen stapelden zich op, en uiteindelijk vertrok ik gedesillusioneerd naar een andere school. Daar ging het even goed, tot 9/11 gebeurde en het tij voor ons allemaal keerde.”

Niets was nog hetzelfde na 9/11. Ik was me meer dan ooit bewust van het feit dat ik niet tot dezelfde wij als al de rest behoorde. Wat ik dan wel was, wist ik op die jonge leeftijd nog niet.

Oei, had dat echt zo’n diepe impact op jou en je vrienden? Leg eens uit wat je daarmee bedoelt.
“Ja, die impact is niet te onderschatten. Wij waren 15 toen de Twin Towers neergingen. Snotneuzen zonder idee van geopolitiek. De dag na 9/11 vroeg iedereen op school, leerlingen én leerkrachten plots aan mij: ‘waarom doen jullie zoiets? Wie is Bin Laden? Wat is jullie probleem eigenlijk?’ Ik wist eerst niet eens over welke ‘jullie’ ze het hadden. Het duurde echter niet lang voor bleek dat ze het over ons, jonge moslims, hadden. Wij werden geacht te weten wat de motieven van Al Qaida waren, waar we tot dan toe zelf niet eens van gehoord hadden. Sterker nog, we werden ook geacht ons te verklaren en verdedigen en uit te leggen waarom ‘wij’ onschuldige mensen vermoordden. Een 15-jarige puber is niet in staat om dat soort vragen deftig te beantwoorden. We keken thuis wel Al Jazeera en zagen beelden van vreselijke toestanden. We zagen kinderen sterven door Amerikaanse bommen, en we hoorden hoe Amerika legerbasissen had in het Midden-Oosten. Na een tijdje werd het bijna een automatisch verdedigingsmechanisme om Amerikaanse wreedheden aan te halen telkens iemand weer vragen stelde over ‘ons’. En dan leek het natuurlijk al snel alsof we 9/11 goedkeurden. Nee, niets was nog hetzelfde na die aanslagen. Ik was me meer dan ooit tevoren bewust van het feit dat ik niet tot dezelfde wij als al de rest behoorde. Wat ik dan wel was, wist ik op die jonge leeftijd nog niet.”

Walid-4Walid-1

Ik herinner me jou als een slimme maar luie leerling en als de grappige, de class clown. Hoeveel van dat beeld klopt, en hoeveel was façade?
“Grappig dat je dat zegt, want ik herinner me jou als de grappige, de altijd vrolijke. Ik vroeg me zelfs vaak af hoe je dat deed: altijd en overal positief, dansend door het leven alsof niets je raakte. Ik heb vaak gedacht dat je ofwel deed alsof en je principes overboord gooide door alles te slikken en je aan de kant van blanke jongeren te scharen. Ofwel je pijn verborg en dus sterker was dan ons allemaal en er effectief boven stond.”

Ik denk dat het een mix van de twee was: ik had hele goede blanke ouders en vrienden die er nooit een punt van maakten dat ik een andere huidskleur had. Maar ik voelde me vaak niet helemaal thuis in mijn eigen vel en probeerde dat vel dan maar te ontkennen, zo van ‘Ik zit in de KSJ, en ik doe ook klemmetjes in mijn haar (geen zicht in een afro, trust me).’ Maar we gingen over jou praten:
“In die tijd was ik op zoek naar mezelf, een beetje aan het rebelleren. Ik had geen zin om te studeren en was ook effectief lui. Het klikte niet met de leerkracht wiskunde en het zag ernaar uit dat ik dat vak niet ging halen, dus ik deed nergens nog moeite voor. Er was ook veel druk van buitenaf die je in een bepaalde rol duwde. Marokkaantjes waren kleine gangsters die probeerden snel rijk te worden. Er werden me constant deals aangeboden. ‘Hey psst Walid, als je dat doet, daar mee inbreekt, of dat pakje versjast ben je zo rijk en hoef je niet meer naar die domme school.’ Ik ben uiteindelijk nooit helemaal dat pad opgegaan, maar ik heb er wel een tijdje mee geflirt. Je moet als jongere al sterk in je schoenen staan om die verleiding te weerstaan als er niet echt een alternatief geboden wordt. Ook op school gingen velen er immers vanuit dat ik die kant op zou gaan. Het echte keerpunt kwam er eigenlijk pas in het zesde middelbaar, nadat ik mijn vijfde jaar overdeed en op nog een andere school belandde.”

Het kwetste mij enorm dat mijn leerkracht niet in mij geloofde, maar achteraf bekeken was dat het mooiste cadeau dat ze me kon geven.

Wat gebeurde er dan in het zesde dat je van koers deed veranderen?
“Op het einde van het schooljaar vroeg de leerkracht Nederlands aan iedereen in de klas wat we het volgende jaar wilden gaan doen. De helft van de klas wilde gaan werken. De andere helft wilde verderstuderen aan de hogeschool. Ik zei, oprecht en overtuigd: ‘Ik wil geschiedenis gaan studeren aan de unief.’ De hele klas lachte me uit. Tot op dat punt had ik een goede relatie met de leerkracht, dus ik verwachtte dat zij me wel zou verdedigen. Maar ze zei: ‘Walid, je moet wel realistisch blijven. Universitaire studies zijn heel moeilijk, dat ga je gewoon niet kunnen.’ Het kwetste mij enorm dat ze niet in mij geloofde, maar achteraf bekeken was dat het mooiste cadeau dat ze me kon geven. Ik ging eerst naar de hogeschool op haar aanraden. Maar ik heb nadien, deels om aan haar en iedereen te bewijzen dat ik dat kon, een master behaald aan de KULeuven.”

Intussen ben je, tot mijn verbazing, leerkracht geworden. Je geeft islam in een atheneum. Merk jij dat jongeren vandaag met dezelfde zaken worstelen als die waarmee jij (wij) vroeger worstelde?
“Er is helaas op dat vlak niet veel vooruitgang geboekt. Wat ik meemaakte na 9/11 maken jongeren vandaag in tienvoud mee door de opkomst van Isis en de recente aanslagen in Brussel en Parijs. In mijn huidige school kan ik rekenen op een geweldig lerarenkorps en een directrice die achter me staat, maar dat is ooit wel anders geweest. In het Antwerpse, waar ik vroeger lesgaf, stootte ik al te vaak op racistische directies en collega’s. Ook al stonden ze in een concentratieschool met haast enkel etnisch-culturele minderheden!”

Walid-5Walid-6

Hoe ga jij daar nu in je lessen mee om?
“Eigenlijk al na de aanslag op Charlie Hebdo in Parijs voelde ik dat we als leerkrachten levensbeschouwelijke vakken samen iets moesten doen. De collega’s zagen die noodzaak ook in, maar wilden mij als moslim en islamleerkracht in bescherming nemen. Ze wilden me niet voor de leeuwen gooien. Maar dat wilde ik net! Ik wil in dialoog gaan met die jongeren. Dus we organiseerden debatdagen waarop de leerlingen alles, maar dan ook alles, mochten zeggen en vragen aan de leerkrachten levensbeschouwelijke vakken. Uiteraard kreeg ik als islamleraar de meeste vragen, niet altijd even mooi verpakt. Maar ik ben rustig gebleven, en heb op elke vraag en elke opmerking geantwoord. Eigenlijk waren dat schitterende dagen die ze in elke school zouden moeten organiseren.”

Je zegt zelf dat je altijd rustig bent gebleven. Ik kan me voorstellen dat dat niet iedereen is gegeven. Ik weet niet of ik dat bijvoorbeeld kan.
“Ik hou altijd voor ogen: dit zijn kinderen. Pubers die nog aan het leven moeten beginnen en constant door hun ouders, de media, hun vrienden worden gebombardeerd met meningen en verkeerde informatie. Ik kan wat zij zeggen niet persoonlijk nemen, en dus kan ik ook niet boos worden.”

Racisme is iets van alle tijden en overal. Zelfs in de koran wordt er al gewag van gemaakt.

Ik stel vast dat racisme in Vlaanderen nog steeds een groot probleem is, anders zaten we hier nu niet. Ik krijg anderzijds vaak de opmerking dat racisme iets van alle tijden en overal is. Heb jij een idee waarom we het hier meer ervaren dan in pakweg Nederland?
“Nederlanders zijn heel open en sociaal, dat sociale zit bijna ingebakken in hun natuur. Het is moeilijk om institutioneel racisme toe te laten in een samenleving die open is en op het sociale gericht. Dat neemt niet weg dat ik er zelf ook van overtuigd ben dat racisme iets van alle tijden en overal is. Zelfs in de koran wordt er al gewag van gemaakt. Als ik in Marokko op bezoek ben, durven sommige vrienden of familieleden zich wel eens racistisch uitlaten over de toenemende groep migranten uit midden-Afrika. Daar gaan mijn stekels van rechtop staan. Ik wijs hen er telkens op dat dat precies is wat wij meemaken in Vlaanderen. Ik tolereer het nergens, ik ben er allergisch voor.”

Wat is racisme eigenlijk voor jou? Het is een beladen term, en de focus is de laatste tijd geshift naar moslims. Velen vinden dat islamofobie of islamhaat niets te maken heeft met racisme, ze vallen immers een godsdienst aan en geen ras.
“Voor mij is racisme een kwestie van macht en uitsluitingsmechanismen: ik voel me beter dan jij, want jij bent anders dan ik en ik ga de macht die ik heb misbruiken om jou uit te sluiten. In dat verhaal maakt het niet uit of je het inzet tegen iemand met een andere huidskleur of met een ander geloof.”

Wat dan met mensen die zeggen ‘als je dik bent of een bril hebt, word je ook gepest of uitgesloten’?
“Dat is een moeilijke, want daar gaat het eigenlijk ook over macht, superioriteitsgevoel en uitsluiting. Het verschil zit er misschien in dat jou geen huis, onderwijskansen of jobs worden geweigerd omdat je dik bent of een bril hebt. Dat beperkt zich tot pesten, ook verfoeilijk, maar niet ingebed in structuren in de maatschappij.”

Walid-10

Heb jij het gevoel dat er iets verbeterd is de afgelopen jaren?
“Een aantal dingen zijn verbeterd. Er wordt al iéts beter geluisterd. Toen #dailyracism of jouw verhaal opdook kreeg dat veel aandacht. Toen ik een tijd terug ten strijde trok tegen een bedenkelijk briefje dat de school van mijn nichtje uitschreef naar aanleiding van Sinterklaas werd daar gehoor aan gegeven. Ik werd uitgenodigd op de school, sprak met een beschaamde directrice, kreeg wat media-aandacht. We hebben een paar succesvolle allochtonen in onze parlementen en op tv. Maar de maatschappij is in wezen niet veranderd. Als Mohammed heb je nog altijd een pàk minder kansen dan Steven of Jan. Als je een hoofddoek draagt word je bijna dagelijks geschoffeerd. Mijn moeder durft in bepaalde buurten niet rondlopen met haar hoofddoek.”

Dat valt mij ook op: weinig mensen houden er rekening mee dat angst voor agressie of opmerkingen niet enkel een ‘blanke zaak’ zijn.
“Inderdaad. Racisme komt meestal voort uit onwetendheid, dat is al vaak gezegd. Maar die onwetendheid komt ook door gebrek aan empathie en inlevingsvermogen. Marokkaanse ouders, moslims met kinderen, moeten ook aan hun kinderen uitleggen wat IS is. Wij zijn ook bang voor aanslagen. Maar er wordt niet met elkaar gepraat, over de grenzen van kleur en cultuur heen.”

Er is niet één oplossing, maar als leerkracht kan ik niet anders dan besluiten dat er een glansrol is weggelegd voor het onderwijs. Laat ons op zijn minst daar discriminatie in de grond aanpakken.

(Onze fotograaf Jason komt er even bij) Wat vinden jullie trouwens van het woord ‘neger’?
Walid:
“Ik hou niet van dat woord. Ik geloof dat terminologie erg belangrijk is. Letterlijk letten op je woorden kan al veel betekenen. Ik zal zelf nooit ‘neger’ zeggen en ik vind het ook niet fijn als anderen dat doen. Het woord heeft een negatieve connotatie en betekent te vaak iets denigrerends.”
Dalilla: “Ik worstel er zelf mee. Enerzijds ben ik opgegroeid in de Kempen waar neger een onschuldige omschrijving van ‘mens met Afrikaanse origine’ was. Het is pas later dat ik de negatieve weerklank hoorde en sindsdien gebruik ik het niet meer en heb ik ook liever niet dat mensen dat woord gebruiken.”
Jason: “Ik heb meer problemen met ‘zwarte’. Voor mij is neger echt geen scheldwoord, eerder een omschrijving. Woorden krijgen maar de betekenis die je er zelf aan geeft.”

Drie Kempenaars in een living, met roots van over de hele wereld en uiteenlopende meningen over vanalles. Is er één zaak die jij eruit kan lichten die de kern van het racisme in Vlaanderen aanpakt?
“Er is niet één oplossing, maar als leerkracht kan ik niet anders dan besluiten dat er een glansrol is weggelegd voor het onderwijs. Laat ons op zijn minst daar discriminatie in de grond aanpakken. Laat ons de kinderen en jongeren die vandaag in Vlaanderen opgroeien vanaf dag 1 betrekken in het gesprek. Zij moeten het gevoel krijgen erbij te horen, kansen te krijgen en gehoord te worden. En daar staan we nu nog ver af, goede bedoelingen ten spijt.”

Veel werk aan de winkel dus, op naar de volgende 11 race-files!

Volgende maand: Vanessa Gaudy, aka DJ Vaneeshua

 

jason

Jason Asare (29) is naast bartender ook freelance fotograaf. Hij kocht zijn eerste camera tijdens een lange reis door Azië en Australië, en liet hem sindsdien niet meer los. Waar Jason gaat, gaat zijn camera mee. Intussen is hij huisfotograaf van onder andere Vivid (partyconcept in Antwerpse club Public) en van Rock Werchter. Hij specialiseerde zich in event-, street- en portretfotografie en bouwde een serieuze reputatie op. Te lang op dezelfde plaats blijven is niet aan hem besteed, de volgende trip naar een exotische bestemming ligt alweer vast. Volg Jason op VSCO en op Instagram.

Schrijf je reactie

6 reacties
  • Ilja van den Heuvel says:

    Komt er nu ook een reeks over getormenteerde blanke vlamingen die opgroeien in gediversivieerde wijken en alle dagen te maken krijgen met omgekeerd racisme.

    • Dalilla says:

      Niets weerhoud je om in de pen te kruipen? Ik maakte deze reeks toen ik een voltijdse job, een peuter en een pasgeborene in huis had jaren geleden. Dus als je oprecht vindt dat dit een gigantisch maatschappelijk probleem is, by all means: schrijf erover! 

  • Kristin says:

    Wat ben ik blij dat de mentaliteit veranderd is .toen mijn 3dochters jong waren ,gingen ze niet graag winkelen -in Mechelen-tė opdringerige ,seksistische en opdringerige heethoofdjes vielen hun lastig.In mijn ogen toen nog niet geemancipeerde jongetjes ,te verwend door hun moeders…10 jaar terug waren er gelukkig de eerste studentes van Marokaanse afkomst aan de Vub die bevriend werden met mijn jongste dochter. Het vraagt tijd en onderwijs,studie en een evenwaardige opvoeding van thuis Uit.zo was / is het ook hier in Vlaanderen .(30 jaar terug hielp ik Turkse dames met hun Eerste woordjes Nl…samen hebben we wat afgelachen…mvgroet, kristin

  • Silvia says:

    Sterke getuigenis! Ben benieuwd naar de andere verhalen. Ik vraag me wel af of het er in Nederland met Geert Wilders (Minder, minder, minder!) echt zo veel verdraagzamer aan toe gaat?

    • Fey says:

      Ik als Nederlandse bekeerlinge die 4 jr in provincie Antwerpen heeft vertoeft kan die vraag alleen maar beamen Silvia. Ik was slechts 1 keer eerder in België geweest voordat ik er neerstreek. Ik was als nuchtere Hollandse in shock wat ik daar ervoer aan racisme… Vanaf dan zeg ik altijd “ik dacht dat het in Nederland erg gesteld was qua racisme maar dan ken je België nog niet”! Ik heb altijd mijn mond opengetrokken en blijf dat doen, soms vriendelijk en geduldig, echter vaak ook met een stukje duidelijk sarcasme. En dan droeg ik in het begin niet eens een hoofddoek maar slechts een jalaba was genoeg voor vele Vlamingen om terug te deinzen…waarop ik dan een stap naar voren deed en heel hard BOEHHH riep om vervolgens te schateren van de lach. Werd me overigens niet in dank afgenomen. Vlaanderen heeft nog een zeer lange weg te gaan wat een heleboel zaken betreft en één van de eerste is racisme.

      • DE GEBELGDE BELG says:

        Zeg Fey, als het in Nederland dan toch zoveel beter was, waarom ben je er dan niet gebleven?

Dalilla Hermans is geboren in Rwanda en geadopteerd. Ze heeft er haar missie van gemaakt om racisme en discriminatie bespreekbaar te maken en aan te pakken. Ze schrijft regelmatig stukken over dit thema voor Charlie en heeft een tweewekelijkse column in De Standaard. In 2017 kwam 'Brief aan Cooper en de wereld' uit bij Manteau, een autobiografisch boek met een scherp maatschappijkritisch randje. In 2018 leverde ze een bijdrage aan de bloemlezing "Zwart -Afro-europese literatuur uit de Lage Landen". Later dat jaar verscheen bij Davidsfonds haar kinderboek "Brown Girl Magic". In 2019 verscheen de thriller "Black-out" (uitgegeven bij Horizon), haar eerste fictieboek voor volwassenen. Vanaf september 2019 is Dalilla seizoensdenker van Concertgebouw Brugge en momenteel schrijft ze ism Mungu Cornelis de monoloog 'Epiphany' die later dit jaar in première gaat bij NTGent.

Colofon

Adres Redactie

Toko Space t.a.v. Charlie Magazine
Statiestraat 139
2600 Antwerpen