Interview

“Het paradijs is niet interessant”

Alain Platel over zijn werk en wat er vandaag leeft in de samenleving

“Het paradijs is niet interessant”

“Alain Platel is volgens mij een grote vernieuwer,” zei Gerard Mortier in 2003 over de Gentse choreograaf die prompt de prestigieuze opera van Parijs op zijn kop zette met zijn voor het publiek ‘controversiële’ voorstelling Wolf. “Ik maak geen voorstellingen om te provoceren”, reageert Alain. “Maar ik wil wel voorstellingen maken die ons met onszelf confronteren, zodat er een bewustzijn ontstaat over wat er in de wereld gebeurt.” Foto: Alexis Gicart

De producties van Alain Platel zijn allemaal anarchistisch, geëngageerd en tegelijk poëtisch. Ze willen ons in zekere zin een geweten schoppen. Maar bij ieder stuk kruipt Alain meer en meer onder ons vel, durft hij dieper de rauwe kern opzoeken waar de mens zijn angsten, pijn en vaak ook pure hoop wegstopt.

“Je voelt tijdens de voorstelling het humanistisch hart van de samenleving bonken.”

Ook in zijn nieuwe voorstelling, Requiem pour L die binnenkort in deSingel te zien is, duikt Alain in de pure menselijke kanten van het leven. Veertien muzikanten uit verschillende continenten reconstrueren onder leiding van Alain en compagnon de route Fabrizio Casol in geheel eigen stijl het beroemde Requiem van Mozart: Afrikaanse muziek meets opera en Latijn dialogeert met Lingala en Swahili.

In dit geënsceneerde concert zoekt Alain naar een vertaling van beelden die een dodenmis oproepen: van massagraven tot afscheidsrituelen. “Het is een voorstelling over het leven in al zijn gelaagdheden, waar de dood er een van is,” zegt Alain. En dus drukt hij zijn publiek weer tegen de hoofdslagader van ons bestaan en voel je tijdens de voorstelling het humanistisch hart van de samenleving bonken. Met deze choreograaf kan je niet anders dan een gesprek hebben over het leven en de mens zelf.

De verwoestende kracht van het slechte

Alain zit glimlachend in een rieten stoel. Het voelt bijna koloniaal, hoe hij in alle eenvoud hier en daar exotische souvenirs aan de hoge pastelkleurige muren van zijn werkruimte hing. De met prijzen overladen choreograaf kijkt zo ongedwongen dat het lijkt alsof het hem niet uitmaakt of hij nu een journaliste of de Franse president op bezoek zou hebben. Ze zijn zeldzaam, de mensen die in elke ontmoeting een inspiratie zien. “Ik hou van mensen. Door samen te werken met interessante individuen krijg ik veel informatie over hoe zij de wereld aanvoelen,” zegt hij rustig.

“Zo blijf ik alert. Ik ben gefascineerd door wat er in de samenleving beweegt en ik zuig nieuws op als een spons. Dat is meer dan ooit belangrijk, want het zijn onzekere tijden. Ik voel veel angst. We leven met dezelfde zorgen als een eeuw geleden. Net zoals in het begin van de 20e eeuw zorgen ook nu maatschappelijke veranderingen die voor het gros van de wereldbevolking te snel gaan voor veel onrust. De reacties monden ook vandaag uit in chaos en onzekerheid, egoïsme en egocentrisme en in het vechten om ons eigen vel. Op politiek vlak ontstaan rechtse tendensen. Het is niet zo dat we ons in de jaren ’30 moeten wanen, maar je ziet wel doorheen de geschiedenis dat snelle verandering gelijkaardige reacties oplevert. Onze diepmenselijke emoties veranderen immers niet, waardoor het verleden op een bepaalde manier weer heden wordt.”

“We kunnen proberen om van nieuwe rimpels mooie golven te maken, oorlog te vermijden en evenwichten te zoeken.”

“De vraag is dus hoe we hier als mens en samenleving op moeten reageren. Veranderingen komen sneller en sneller, we verslikken ons nog harder in onze drang naar evolutie en dus reageren we ook feller. Dat wilt niet zeggen dat we niet kunnen evolueren, maar de kracht van het slechte is gigantisch en wederkerig en daar moeten we rekening mee houden,” zegt hij. “Ik sta er van te kijken hoe het oerslechte elke keer opnieuw een kans krijgt om te bestaan en te ontwikkelen. Acht jaar Obama wordt weggeveegd. Het was een vooruitgang in de geschiedenis van de mensheid dat een zwarte persoon president kon worden van de Verenigde Staten. Hij had een zeer positief charisma en dat heeft veel mensen geïnspireerd. Maar op een korte tijd wordt dat gegeven gekelderd door een desastreus, egocentrisch soort agressor die veel aspecten van het kwaad vertegenwoordigt. Hij wordt verkozen in een soort primitieve poging tot zelfbescherming van het individu en de zoektocht van individuen naar een leider bij wie ze denken veilig te zijn. Terwijl dat soort leiders, meestal blanke, oude, egocentrische mannen, ironisch genoeg doorgaans net het omgekeerde betrachten dan waar hun aanhang nood aan heeft.”

“Je zou dan ook gaan denken dat we met figuren als als Trump, Erdogan, Poetin en Assad in al hun absurditeit recht naar een enorme catastrofe gaan en dat er in de zeer nabije toekomst een oorlog uitbarst waarbij WOI en II verbleken. Maar daar ben ik niet van overtuigd. We leren ook uit het verleden. Er blijken vandaag gelukkig beveiligingsmechanismes te bestaan die er vroeger niet waren en die ons voor een grote ramp zouden kunnen behoeden. Daardoor zouden we de kans kunnen krijgen om de alternatieve groeperingen van mensen die samen een vredevolle, groene maatschappelijke onderstroom vormen te voeden en te laten kiemen. Dan kunnen nieuwe ideeën en intenties die een evenwichtige toekomst inhouden ook een kans krijgen. We kunnen proberen om van nieuwe rimpels mooie golven te maken, oorlog te vermijden en evenwichten te zoeken.”

Foto: Alexis Gicart

Lust for life

Alain gelooft met andere woorden in evolutie. Hij denkt dat de ‘lust for life’ kan zegevieren op onzekerheid, het kwade en angst. Ook in Requim pour L, een stuk over de dood, wordt het leven gevierd, het feest spat bij momenten van het podium. “‘Lust for Life’ is de beste vorm van rebellie,” zegt hij, “tegen alles. Ik probeer dat credo dagelijks toe te passen. Als wij als groep een voorstelling maken, wijs ik alle medewerkers er op dat we ons bewust moeten zijn van de verschillen tussen iedereen. En ik zeg hen dat het onze gezamenlijke opdracht zal zijn om die verschillen niet te bevechten, maar om ze te transformeren naar een evenwichtig mini-samenlevingsmodel voor de periode dat we samenwerken.”

“Dat is een intense oefening. Tijdens een productieproces proberen we tot een soort van optimistische utoptie te komen. We gaan met heel de ploeg met elkaar in dialoog en stellen onszelf vragen: hoe organiseren we onszelf om een voorstelling te maken, welke rol speelt macht in onze organisatie, hoe lossen we discussies op, hoe gaan we om met kritiek, hoeveel vrijheid geven we elkaar, wat kan iedereen aan, hoe gaan we om met lichamelijkheid. Door elkaar op een positieve manier in die vragen te leren kennen en elkaar te stimuleren om samen tot compromissen te komen, ontstaan er zeer waardevolle vormen van respect die maken dat iedereen ziet hoe onze tijdelijke utoptie kan werken en evolueren.”

“Als we elkaar de kans geven om onze eigen ideeën te verbeteren, om elkaar aan te vullen, dan evolueren we.”

“Dat is natuurlijk niet altijd makkelijk. In de producties zitten altijd mensen met verschillende nationaliteiten. Zo kan er een Israëlische jongen meespelen die een fragiele geschiedenis meedraagt, wat niet evident is voor hem en ook niet voor andere spelers zoals een Franse gelovige moslim die de ramadan meemaakt tijdens de productie. Dan zijn er ook Afrikaanse, Belgische, Vietnamese en Italiaanse mensen die ook hun eigen verhaal meebrengen. Maar we leren dat elk standpunt in de eerste plaats een aanleiding is om de dialoog aan te gaan. ‘Lust for life’ en inlevingsvermogen zijn daarbij essentieel. Op het moment dat we ons inleven kunnen we met elkaar omgaan.”

“Dat kan je ook op grote schaal toepassen. Iemand als Trump bijvoorbeeld is iemand die je vanuit een soort mededogen moet leren kennen. Want eigenlijk is hij een heel onzeker, bang figuur. Daar moeten we ons van bewust zijn en vanuit dat bewustzijn moeten we praten om te evolueren. Er zijn dorpen in Afrika waar mensen bij problemen samenkomen onder een boom en blijven discussiëren tot er eensgezindheid is, ze doen dat omdat ze geloven in elkaar en omdat ze houden van het leven, dat is inspirerend.”

We moeten ons volgens Alain dus durven afvragen hoe we omgaan met elkaars ideeën over basisgegevens als geld, macht, voedsel, identiteit en hoe we daarover met elkaar in dialoog gaan. “Als we elkaar de kans geven om onze eigen ideeën te verbeteren, om elkaar aan te vullen, dan evolueren we. Als ik in mijn directe omgeving zie hoe mensen omgaan met het delen van goederen, hoe velen zoeken naar alternatieve manieren om samen bedrijfjes op te zetten, innovatieve oplossingen overwegen om samen te wonen en te werken, voel ik mij goed. Het basisinkomen is bijvoorbeeld een heel interessant gegeven waar boeiende debatten over circuleren. Dat zijn tendensen die ontstaan vanuit optimisme en dialoog en die kunnen groeien als ze de tijd en de ruimte krijgen om zich te ontwikkelen. Maar dan kom je natuurlijk bij de moeilijkste drempel,” zucht Alain. “Dat is de politiek.”

1+1=3

Alain vraagt zich af welke rol de machthebbers in onze samenleving kunnen spelen. Sinds het ontstaan van België is er volgens hem vooruitgang gemaakt. Hij wijst er op dat onderwijs, sociale zekerheid, kindersterfte allemaal zijn verbeterd. Maar het ging moeizaam. “Dus,” besluit hij, “hebben we naar een nieuw politiek systeem nodig dat zich mee achter evolutie schaart. Waarom zijn er vandaag nog steeds machthebbers aan de ene kant en oppositie die obstructie voert aan de andere?” vraagt hij zich af. “Iemand heeft een idee, en automatisch probeert een ander het onderuit te halen.”

“Er zijn veel signalen dat mensen in staat zijn om zichzelf in te zetten voor het algemeen belang.”

“Neem nu bijvoorbeeld het circulatieplan in Gent, de stad neemt daar heel positieve initiatieven in en dan is er een partij die er alles aan doet om dat te kelderen. In plaats van geld, tijd en energie te steken in initiatieven om het stadsbestuur pootje te lappen zou er constructieve dialoog en ondersteuning moeten zijn. Het systeem werkt niet. 1+1 moet 3 zijn. Dus ik denk dat we naar de toekomst toe meer van onderuit moeten gaan werken. Er zijn veel signalen dat mensen in staat zijn om zichzelf in te zetten voor het algemeen belang, die de maatschappij willen verbeteren. Die moeten we voeden om tot iets nieuws te komen. Eerst burgers, dan politiek.”

Dialoog en inlevingsvermogen zijn voor Alain de basiswaarden. Dat lijkt logisch, Alain is zelf een humanist en zoekt dicht contact met mensen. In Requiem pour L bijvoorbeeld toont hij gedurende de hele voorstelling een film over L, een verre kennis van hem die hem toeliet aan haar dodenbed om haar sterven en de stervensbegeleiding te filmen. De mens komt in al zijn kwetsbaarheid heel dichtbij. Op de klanken van een accordeon, tuba, likembe en gitaren die het Requiem vertalen neemt L afscheid en laat ze langzaam het leven. En dan volgt de dood die onbekend is, het grote zwarte gat. Dat onbekende is voor Alain interessant. Dat kunnen we invullen tot iets nieuws. We kunnen daar lang en diep over nadenken.

“Spanningen tussen seksen, tussen mens en natuur, tussen bezit en geen bezit. Dat houdt ons scherp en doet ons nadenken.”

“Maar,” zegt hij, “we mogen in die gedachte niet streven naar een paradijs, hoe moeilijk en rafelig de realiteit vandaag ook is. In het paradijs gebeurt er niks, hoe saai is dat? Als we nadenken over een nieuw soort wereld moeten we er van durven uitgaan dat er spanning moeten blijven. Spanningen tussen seksen, tussen mens en natuur, tussen bezit en geen bezit. Dat houdt ons scherp en doet ons nadenken. Ik denk wel dat er betere systemen kunnen zijn om verdelingen te maken en vaker tot evenwichten te komen tussen die spanningen. Ik werk vaak met mensen die uit streken komen waar armoede een dagdagelijkse realiteit is en dan besef ik dat wij over een gigantische rijkdom beschikken en dat we dat onevenwicht moeten oplossen, maar je moet je ten alle tijde bewust zijn van een zekere spanning die onoplosbaar en ook noodzakelijk is om te evolueren.”

Terwijl Alain de samenleving verder overpeinst, klopt de Congolese dansers Russell Tshiebua aan de deur van Alains kantoor. Alain schiet recht, omhelst zijn breed grijnzende ster van Requiem pour L en troont hem naar een zeteltje naast het zijne. Tshiebua zegt iets over ‘joie de vivre’ waar Alain hartelijk om moet lachen waarop de twee mannen vervlechten in een gesprek, ongetwijfeld over grootse ideeën, fantastische plannen en over hoe morgen nog beter wordt dan vandaag.

Van 8 tot 10 maart speelt in deSingel in Antwerpen de voorstelling Requiem van Alain Platel & Fabrizio Cassol / les ballets C de la B. Opgelet, de voorstelling is uitverkocht, maar Charlie abonnees maken kan op gratis tickets en houden best de ledennieuwsbrief van februari in de gaten.
Foto: Alexis Gicart

Schrijf je reactie

Tine kroop drie jaar geleden in de journalistieke pen. Ze schrijft voor Knack Weekend en Sabato en liet inmiddels twee boeken op de wereld los. Voor Charlie Mag zoekt ze graag de rimpels in de vijver. Want achter de kleinste feiten zitten de belangrijkste verhalen.

Colofon

Adres Redactie

Toko Space t.a.v. Charlie Magazine
Statiestraat 139
2600 Antwerpen