Boekenclub

Twee leeslijstjes om op je leeslijstje te zetten

In Charlie’s boekenclub gaat redactrice en litlover Selma op zoek naar auteurs en boeken die je moet kennen. Dit keer: why we love leeslijstjes.

Je kent ze wel: boekenlijstjes. De verplichte leeslijst op school. De long- en shortlists van literaire prijzen. De ‘50 boeken die je gelezen moet hebben’-lijstjes die je online tegenkomt. Goede en belangrijke boeken belanden in lijstjes, zo denken we vaak, maar het omgekeerde is ook waar: zulke lijstjes bepalen welke boeken we goed en belangrijk vinden.

“Vrouwelijke auteurs hebben het een pak moeilijker om hun werk aan de euh… m/v/x te brengen.”

Dat zijn vooral boeken waarvan de auteur – en vaak ook het hoofdpersonage – man, wit en hetero is. Hoewel de meeste fictieboeken worden gekocht en gelezen door vrouwen, laten die lezeressen vrouwelijke literaire auteurs massaal links liggen. Dat verzin ik niet; wetenschapster Corina Koolen gebruikt computeranalyses van romans om stereotypische ideeën over vrouwelijkheid in literatuur te ontkrachten en staafde met cijfers dat vrouwelijke auteurs niet slechter schrijven dan hun mannelijke tegenhangers, maar dat hun werk toch minder literair gevonden wordt. Vrouwelijke auteurs worden minder vaak besproken op de recensiepagina’s, ontvangen minder prijzen en verkopen minder boeken. Koolen concludeerde dat vrouwelijke auteurs het dan ook een pak moeilijker hebben om hun werk aan de eh… m/v/x te brengen.

Koolen schreef naar aanleiding van haar proefschrift dat we als lezers minder onbevooroordeeld zijn dan we graag denken: “’Vrouwelijk’ kan in 2018 nog steeds als argument tégen literaire kwaliteit worden gebruikt. We hangen onbewust veel meer op aan gender dan gerechtvaardigd is. En als we iets willen veranderen, dan moeten we allemaal actie ondernemen. Ook u, lezer. Steeds opnieuw. Koop en lees romans van vrouwen. Bespreek een vrouw. En doe eens alsof haar werk door een man geschreven is. Het leest vast anders.”

Literaire filterbubbel

Wanneer je de overwegend mannelijke literaire canon even laat voor wat die is en ervoor kiest om meer boeken van vrouwelijke auteurs te lezen, hebben niet alleen die schrijfsters daar baat bij, ook jijzelf hebt erbij te winnen. In de uren dat je een roman leest, zie je de wereld vanuit een door een ander, de schrijver, gecreëerd perspectief. Je innerlijke stem vertolkt dialogen van personages die mogelijk een heel ander leven leiden dan jij. Boeken hebben op die manier het vermogen om je blikveld te verruimen, maar dat werkt natuurlijk alleen als je boeken leest van een diverse groep auteurs met dito personages.

“Blijf weg van de top tien en snuffel rond, laat je verleiden door mooie covers, vraag je boekverkoper om raad.”

Schrijfster Rebecca Solnit bemerkte een paar jaar geleden al naar aanleiding van de lijst ‘80 boeken die elke man gelezen zou moeten hebben’ van het blad Esquire, die op twee boeken na bestond uit de werken van witte heteromannen, dat niet elk boek je uitdaagt om buiten de grenzen van je eigen ervaringen te treden. Solnit: “We kunnen door literatuur en kunst ook worden aangezet om juist niet meevoelend te zijn, als ze ons gijzelt in het saaie ouwe bolwerk van het Geweldige Ik. […] De zin van lezen bestaat misschien vooral uit de gelegenheid krijgen om je sekse te verkennen en te overstijgen (en je ras, je sociaaleconomische status, je geaardheid, je nationaliteit, je plaats in de geschiedenis, je leeftijd en je talenten) en te ervaren hoe het is om iemand anders te zijn.”

Wie andere leeservaringen wil opdoen, kan de aanbevelingen van webshops als Bol.com of Amazon best overslaan. De algoritmes van zulke sites, die jouw leesvoorkeuren kennen, baseren zich op wat je eerder al gelezen hebt. Prima als je meer van hetzelfde wil, maar niet handig als je juist uit je leesbubbel wil breken. De boekwinkel is een betere plek om te beginnen. Blijf weg van de top tien en snuffel rond, laat je verleiden door mooie covers, vraag je boekverkoper om raad. Of pak er een leeslijst bij die speciaal voor dat doel gemaakt is en maak er een leeschallenge van. Dit voorjaar kwamen er twee handige lijstjes bij om je op weg te helpen om eens iets anders te kiezen.

Meer queer

In Nederland werd eerder dit jaar de Queer-literatuurlijst gelanceerd, gratis te raadplegen op Queerboeken.nl  Deze literatuurlijst nodigt ons uit om te lezen over personages die voor sommigen heel anders en voor anderen juist verademend herkenbaar zijn, maar die je via de reguliere leeslijsten niet snel zult tegenkomen: vrouwen die op vrouwen vallen, mannen die op mannen verliefd worden, personages die biseksueel, trans, of intersekse zijn.

“Het ene lijstje leidt altijd weer tot een volgend lijstje. Want lezen is, zoals zoveel dingen, vooral een kwestie van beginnen.”

Auteur Arthur Japin schreef over de Queer-literatuurlijst: “Wie je ook bent, wat je ook voelt en wie je ook liefhebt, het is fijn om te lezen over mensen zoals jijzelf, maar het is misschien nog wel belangrijker om te lezen over het leven van anderen, over dingen die je zelf niet meemaakt of die jij persoonlijk anders voelt. (..) Dat begrip voor anderen, anders op welke manier dan ook, is in onze tijd harder nodig dan ooit.” En misschien vooral op scholen, waar, zoals bleek uit recent onderzoek van Columbia University, LGBT-leerlingen zich vaak onveilig voelen.

Als er in de les positieve aandacht is voor LGBT, draagt dat bij aan een veiligere omgeving voor deze leerlingen. De Queer-leeslijst wil daar aan bijdragen, maar laat dat je er niet van weerhouden om de website te bezoeken als je de schoolbanken al lang verlaten hebt. De site is mooi en overzichtelijk en je vindt er auteurs als Tom Lanoye, Hanna Bervoets en Haruki Murakami, maar ook minder bekende namen. De lijst bevat (nog) niet bijzonder veel boeken – al is dat misschien juist de bedoeling van lijstjes: selecteren en overzicht aanbrengen. Wie nog meer Queer-boeken wil lezen, kan daarvoor terecht bij de bundel Queer, die zelf ook weer op de Queer-leeslijst staat. Zo zie je maar: het ene lijstje leidt altijd weer tot een volgend lijstje. Want lezen is, zoals zoveel dingen, vooral een kwestie van beginnen.

Wat leest een feminist?

Een andere handige leeslijst die recent werd gelanceerd is De Nieuwe Feministische Leeslijst. Er zijn nauwelijks boeken van vrouwen opgenomen in de literaire canon, terwijl feministen van de tweede golf hele bibliotheken vol schreven, onder andere over de vraag waarom de literaire wereld en andere sectoren hen buiten de deuren hield. Nu klopt er een nieuwe generatie feministen aan de deur, maar waar beginnen zij best met lezen als ze willen weten wat hun voorgangsters schreven? Niet alleen dat: hoe lees je werken van schrijfsters die in een andere tijd en context leefden, of wier ideeën soms achterhaald of controversieel geworden zijn? (Germaine Greer, anyone?)

“Dit is gelukkig een lijstje op papier, want laten we eerlijk zijn: dat leest nog altijd het lekkerst.”

Om een nieuwe generatie feministische lezers op weg te helpen, stelde journaliste en schrijfster Marja Pruis voor uitgeverij Das Mag ‘De Nieuwe Feministische Leeslijst’ samen. Dit is gelukkig een lijstje op papier, want laten we eerlijk zijn: dat leest nog altijd het lekkerst. Pruis vroeg hedendaagse schrijvers en denkers om een actuele canon samen te stellen met lofzangen en kanttekeningen bij oude en nieuwe helden.

Feministen van toen, zoals Sylvia Plath, Clarice Lispector, Renate Dorrestein en Audre Lorde worden besproken in essays van onder andere Niña Weijers, Mounir Samuel, Bregje Hofstede, Franca Treur en Clarice Gargard. Dat is handig, want zo veel tijd hebben we nu ook weer niet en de essays geven je snel een goed idee van hoe relevant een auteur vandaag voor jou kan zijn. Na het lezen van het essays van Bregje Hofstede over Virginia Woolf voegde ik bijvoorbeeld twee boeken toe aan mijn leeslijst: ‘Orlando’ van Viriginia Woolf en ‘Drift’ van Hofstede zelf – want haar essay las als een trein. Meer vrouwen lezen: het is echt zo moeilijk niet.

Zet ze op dus alvast op je zomerleeslijst, deze twee leeslijstjes (en tip ons jouw favoriete leeslijstjes in de comments!).

Foto’s: Istock

Lees ook:

“Ik zie zelden mannelijke auteurs opduiken in modeachtige fotoshoots”
“Er zijn evenveel vrouwelijke als mannelijke auteurs. Toch krijgen mannen meer beurzen”

Schrijf je reactie

1 reactie

Selma Franssen is freelance journalist en auteur van 'Vriendschap in tijden van eenzaamheid' (uitgeverij Houtekiet, 2019). Haar werk verscheen onder meer bij Charlie Magazine, OneWorld, De Morgen, De Standaard, The New Statesman, VPRO en Vice. Ze volgde het postgraduaat Internationale Onderzoeksjournalistiek, ontving een beurs van het Fonds Pascal Decroos voor haar werk en presenteert journalistieke lezingenreeks 'Moeilijke Dingen Makkelijk Uitgelegd'.

Colofon

Adres Redactie

Toko Space t.a.v. Charlie Magazine
Statiestraat 139
2600 Antwerpen