Samenwerking

“Soms scroll ik door Instagram en denk ik: wat een eenzaamheid”

Sociologe Aurélie Van De Peer over schoonheidsidealen vroeger en nu

“Soms scroll ik door Instagram en denk ik: wat een eenzaamheid”

In het Grote Generatie Gesprek, i.s.m. Viva-SVV, praatten wij met 10 vrouwen van 16 tot 90 jaar over seksualiteit, work-life balance en zelfbeeld. Daarna legden we de openhartige getuigenissen van de vrouwen voor aan drie experts. Vandaag buigt sociologe Aurélie Van De Peer zich over schoonheidsidealen vroeger en nu. “Als vrouw durven zeggen dat je jezelf mooi vindt, blijkt heel moeilijk.” Video door Poolhert Productions

Welke reacties vielen je op in de video?
“Ik merkte dat veel dames het moeilijk vonden om de vraag te beantwoorden of ze zichzelf mooi vinden. Op zich is die vraag niet moeilijk, je zou ze bijna intuïtief kunnen beantwoorden. En toch roept ze extreem veel emoties op.

Toch zijn er twee vrouwen die zichzelf wel mooi vinden en dat ook durven zeggen. Dat kan ik alleen maar aanmoedigen; als vrouw dat durven zeggen, ongeacht of je binnen het kader past van de heersende schoonheidsidealen. Het is een grote psychologische stap, want het is sociaal niet aanvaard om zo’n stelling in te nemen. Het wordt al gauw gezien als arrogant en wekt bij anderen misschien negatieve reacties op.”

In de video’s ging het vrij snel over de invloed van sociale media op ons zelfbeeld. Hoe sta jij daar als onderzoeker tegenover?
“Hoe je lichaam beoordeeld wordt, onder andere op sociale media, heeft een grote invloed op ons totale zelfbeeld. En voor vrouwen is het oordeel over hun lichaam ten opzichte van hun totale zelfbeeld dominanter dan bij mannen. Zeker bij jongere vrouwen.

“Beyoncé heeft heus wat meer tijd en geld om te investeren in haar lichaam dan jij en ik.”

Wat sociale media vandaag doen, is een veel breder publiek tonen waarmee je je lichaam vergelijkt. In de sociologie noemt men dat de ‘intensifiëring van relatieve deprivatie’. Je vergelijkt je met anderen en voelt jezelf daardoor tekort gedaan. Veertig tot vijftig jaar geleden vergeleek je jezelf met de vrouwen in je straat, je klas of je dorp. Misschien was er wel een heel knap meisje op school en zag je in damesbladen wel eens een mooi model. Maar dat waren uitzonderingen, en je beschouwde de knappe vrouwen in magazines of de extreem mooie mensen in je omgeving als exotische paradijsvogels. Vandaag is er een gigantisch platform vol foto’s van zeer mooi meisjes van over de hele wereld, beschikbaar in een app op je smartphone. Daar zie je een constante stroom van beelden van jonge vrouwen die helemaal binnen het schoonheidsideaal vallen. Je krijgt daardoor het idee dat jij een lelijk buitenbeentje bent, terwijl het net de perfecte lichamen zijn die de uitzondering vormen.

Bovendien begin je je ook te vergelijken met mensen die in bepaalde socio-economische groepen zitten waardoor ze harder kunnen werken aan dat perfecte lichaam dan jij. Beyoncé heeft heus wat meer tijd en geld om te investeren in haar lichaam dan jij en ik. Sociologe Juliet Shore zegt bijvoorbeeld dat we ons in het begin van de 21e eeuw niet meer vergelijken met de Jones, onze buren, maar met de Gates, de rijkste mensen van de wereld.

Je kan je afvragen of mensen intussen niet mediawijs genoeg zijn om te beseffen dat dit fake ideaalbeelden zijn, maar er is altijd die diepe emotionele reactie die zulke beelden teweegbrengen. ‘Ik herken mij hier niet in.’ ‘Ben ik wel waardevol genoeg?’”

We leven vandaag meer dan vroeger in een beeldcultuur.
“Dat klopt, die focus op het uiterlijk is doorgedrongen in onze hele samenleving en sociale media versterken dat. Ik stel me daar soms vragen bij. Instagram bijvoorbeeld teert extreem op het visuele. Er wordt een enorme nadruk gelegd op één zintuig. Dat staat een psychologische gezondere manier om met je lichaam om te gaan in de weg. In modestudies vraagt men zich vandaag af of één zintuig niet te beperkend is. Onderzoekers proberen voorbij het visuele gaan, en te kijken naar hoe iemand zich voelt wanneer hij of zij een bepaald kledingstuk draagt. In plaats van een perfect omhulsel zou kledij ook iets doorleefd kunnen zijn.

“Sociale media schuiven bij uitstek een lichaam naar voren als een object waar je naar kijkt en niet iets waar je een hele dag in leeft.”

Sociale media gaan bij uitstek een lichaam naar voren schuiven als een object waar je naar kijkt en niet iets waar je een hele dag in leeft. Je lichaam voelt op een bepaalde manier aan en kan zelfs een bron van plezier zijn. Borsten zijn daar een goed voorbeeld van. Op Instagram zie je plaatjes van perfecte borsten en mooie decolletés. Maar borsten zijn zoveel meer dan dat. Je hebt er een hele reis mee doorgemaakt en in de loop van je leven hebben ze verschillende functies gehad. Al die zaken kunnen sociale media je minder makkelijk meegeven, maar zijn wel ontzettend belangrijk om op een andere, psychologisch gezondere, manier om te gaan met je lichaam.”

Zijn sociale media dan de grote boosdoener?
“Nee, dat denk ik niet. We moeten oppassen om sociale media te beladen met alle zonden van Israël. Niet enkel die platformen zijn de oorzaak van een doorgedreven streven naar een lichamelijke perfectie en de dominantie van het visuele als zintuig. Op Instagram zie je bijvoorbeeld ook communities die afstappen van die perfectie en streven naar verbinding. Binnen de body positivity gemeenschap gebeuren er hele mooie dingen op vlak van representatie en zelfaanvaarding.”

De nadruk zou niet zo hard moeten liggen op de schoonheid, verzucht een vrouw in de video. Toch blijft het voor vrouwen moeilijk om niet in de eerste plaats op hun uiterlijk beoordeeld te worden. Zie je daar een evolutie in?
“Elke dag je lichaam klaar moeten stomen om sociale oordelen over je uiterlijk te incasseren is ontzettend zwaar. De angst voor beoordeling is blijvend aanwezig. Meisjes worden al vroeg geconfronteerd met het feit dat hun uiterlijk extreem belangrijk is. Een voorbeeldje: gisteren moest ik studie geven in een eerste middelbaar. Een meisje werd de hele tijd uitgescholden door een jongen voor ‘paardenkop’. Een andere jongen riep ‘puistenkop’ en ‘gij lelijke’ naar een ander meisje.

“Elke dag je lichaam klaar moeten stomen om sociale oordelen over je uiterlijk te incasseren is ontzettend zwaar.”

De meisjes hielden zich sterk, maar een van hen begon achteraf hysterisch te huilen. Ze werd blijkbaar al vanaf de eerste schooldag uitgelachen met haar uiterlijk. Dat meisje van 12 wordt geconfronteerd met de keiharde boodschap dat haar uiterlijk ontzettend belangrijk is om graag gezien te worden. Want daar gaat het om: de diepe menselijke behoefte om verbinding te krijgen met je omgeving. En blijkbaar is dat voor een meisje van 12 als ze geen puisten heeft, als ze geen paardenkop heeft en als ze niet lelijk is. Mijn hart brak.

En die boodschap kwam niet enkel binnen bij dat ene meisje, alle andere meisjes zagen het gebeuren en leven nu met de angst dat ook zij gepest zullen worden als ze niet mooi genoeg zijn. Wat ik frappant vond, was dat de jongens zich geen vragen stelden over hun eigen uiterlijk vooraleer zij die meisjes aanvielen op hun looks.”

Is dat een exclusief probleem voor meisjes? Hebben jongens ook geen last van onrealistische schoonheidsidealen?
“Voor jongens zijn er uiteraard ook oordelen over hun lichaam. Uit onderzoek blijkt dat er wel een verschil is, namelijk dat de druk bij jongens meer ligt op wat ze kunnen doen met hun lichaam in plaats van hoe het eruit moet zien. Vooral sportieve kwaliteiten bepalen bij jongens de status van hun lichamen. Dat maakt de rol die je lichaam speelt in je leven actiever. Je lichaam mag iets doen, bewijzen dat het iets kan, en staat niet enkel klaar om beoordeeld te worden.”

“Het enige wat perfectionisten willen, is een diepe menselijke verbinding aangaan en aanvaard worden.”

Moeten we met z’n allen minder perfectionistisch zijn?
“Om die vraag te beantwoorden, moeten we dieper ingaan op waar perfectionisme vandaan komt. Perfectionisme als begrip in de psychologie heeft te maken met vervreemding. Het idee achter sociale media is verbindingen aangaan met anderen, daarom heet het ook sociale media. Maar de lichamen die getoond worden op Instagram zijn vaak zo perfect, dat je er geen connectie mee kan maken. Uit onderzoek blijkt dat mensen die zwaar perfectionisme hebben, snakken naar verbinding. Dat is de onderliggende emotie waaruit ze vertrekken. ‘Mag ik erbij?’ ‘Zie mij graag’, lijken ze te zeggen. Ze denken dat mensen hen pas zullen aanvaarden wanneer ze aan allerlei perfecte eisen voldoen.

Soms scroll ik door Instagram en denk ik: wat een eenzaamheid. Al die influencers en modellen lijken de hele de tijd pancartes rond te dragen met boodschappen op als ‘Love me’, ‘kijk eens naar mij!’ en ‘alsjeblieft, vind mij leuk!’. En net daardoor stoten ze iedereen af. Want wees nu eerlijk, wie wilt er een namiddag spenderen op het meest perfecte kinderfeestje ooit, met perfect gestylede servetten en tafelkleedjes, picture perfect ouders en kinderen in een perfecte outfit? Niemand toch? Maar het enige wat deze mensen willen, is een diepe menselijke verbinding aangaan en aanvaard worden. Dat is net de paradox van perfectionisme.”

Lees ook: “Koppels die de taken verdelen, zijn gelukkiger in hun relatie”

Dit project kwam tot stand i.s.m. VIVA-SVV. VIVA-SVV is een organisatie die het welzijn van vrouwen tussen 25 en 55 jaar verhoogt via thema’s die behoren tot hun leefwereld. We brengen vrouwen op een innovatieve en laagdrempelige manier samen, inspireren hen en komen op voor hun belangen. Als maatschappijkritische vereniging streven we naar gelijke kansen voor en solidariteit tussen alle vrouwen. Meer info: www.viva-svv.be.

Video’s door Poolhert Productions
Illustraties: Istock

Schrijf je reactie

2 reacties
  • Inge says:

    Toch een kleine kanttekening bij dit artikel. Beoordeeld worden op je uiterlijk is al lang geen eenrichtingsverkeer meer. Ook tienerjongens worden hoe er langer hoe meer mee geconfronteerd. Dat verklaart de stijgende cijfers van anorexia bij jongens, maar ook dat jongens op steeds jongere leeftijd beginnen fitnessen, om maar aan het schoonheidsideaal te voldoen. Onlangs hoorde ik een andere moeder klagen over Yellow, de social app voor Tinder, waarbij meisjes jongens wegswipen en uitlachen omdat ‘die niet eens blokskes heeft.’ Een zorgwekkende evolutie lijkt me.

  • Ann Daniels says:

    Ik vind dit echt een super boeiend gesprek! Vind het echt zo jammer dat ik er volgende week niet kan bij zijn wegens geen kaartjes meer. Als ik het effe bekijk vanuit Brené Brown’s perspectief en vanuit haar onderzoek, dan gaat het hier om schaamte: het gevoel dat er iets mis is met jou en dat je het daardoor niet waard bent om geliefd te zijn en je thuis te voelen in een omgeving of sociale groep. De 2 voornaamste boodschappen zijn ‘niet … (in dit geval mooi)genoeg’ en ‘wie denk je wel dat je bent’. Toen ik mijn training volgde in Londen 4 jaar geleden vroeg Brené aan de 60 aanwezigen in de ruimte wie er zichzelf mooi vond en er gingen 5 handen omhoog inclusief die van Brené. Ik was er op dat moment zeker niet bij. Nu dat ik mijn schaamtewerk gedaan heb, hoor ik de meeste dagen bij de ‘ik vind mezelf mooi ook al voldoe ik aan geen enkel schoonheidsideaal’ en het blijft een work in progress. Er is echt nog heel veel werk aan de winkel en ik hoor heel weinig het schaamteprespectief en vooral het feit dat je aan je schaamte kunt werken, dus wilde dat hier nog effe meegeven… En ik blijf het zeker online volgen! 

Colofon

Adres Redactie

Toko Space t.a.v. Charlie Magazine
Statiestraat 139
2600 Antwerpen