“Een afro zou geen politiek statement moeten zijn”

Enkele weken geleden liet Beyoncé ‘Brown Skin Girl’ los op het publiek. Het is een ode aan haar dochter Blue Ivy en alle brown skin girls van deze wereld. Naast de poppin’ melanin bewierookt Queen B het nappy hair van dochterlief. Zelf is Beyoncé nog wat verlegen om haar natuurlijke lokken volledig mee in de spotlights te zetten. Zus Solange bracht daarentegen in 2016 al ‘Don’t Touch My Hair’ uit. En wie herinnert zich ‘I’m Not My Hair’ van Indie.Arie nog? Zwarte vrouwen en hun haar: it’s complicated.

De (post)koloniale krachten in de wereld schoven eeuwenlang Europese schoonheidsidealen naar voren als dé standaard. Kroeshaar en Afrikaanse haarstijlen met een culturele betekenis hoorden niet in dat plaatje. Ten tijde van de Black Panther beweging lieten Afro-Amerikanen hun intussen iconische afro al groeien bij wijze van politiek statement. Een bewustzijn dat sindsdien met een zacht Atlantisch briesje kwam overwaaien naar het Europese continent.

Let’s Talk About Kroeshaar

In ons eigen Belgenlandje pakte de jongerenorganisatie Kilalo zo’n drie jaar geleden uit met de eerste ‘Let’s Talk About Kroeshaar’, een cultureel event dat in het teken stond van – je raadt het nooit – kroeshaar. Vandaag is ‘Let’s Talk About Kroeshaar’ uitgegroeid tot het eerste Kroeshaarfestival van het land, dit keer getrokken door de vzw OSU die eerder dit jaar ook al een Belgische Black History Month organiseerde. Op het programma staan workshops en salongesprekken die het thema black hair zullen belichten. Daarnaast is er onder meer ook (Afro) Yoga, een pop-up barbershop en tal van optredens van lokale artiesten. Education through entertainment.

Geen overbodige luxe, want hoewel er inmiddels al een lange weg is afgelegd, is er nog steeds een lange weg te gaan. Dat ondervonden we toen we langsgingen bij Hype Barbershop in Antwerpen. We polsten bij de aanwezigen naar de wokeness van deze generatie Afro-Belgen en hun liefde voor hun nappy hair.

Wanneer we het kapsalon binnenwandelen, zitten er al enkele klanten, vooral mannen, klaar in de kapstoelen en aan de wastafels. Een moeder en haar kind wachten geduldig hun beurt af. Dat geduld een gouden zaak is, wordt hier meer dan ooit duidelijk. De braids, twists en locks worden niet zomaar in één-twee-drie tevoorschijn getoverd. Naar de kapper gaan is hier een halve daguitstap, maar bovenal een sociale ontmoetingsplek waar ontwapende gesprekken ontstaan.

Nappy Revolution

Iraida Lokasi (26) werkt in de barbershop als haarstylist. Ze staat al bijna vijftien jaar in het vak – jep, ze was amper twaalf – en ziet ook bij haar klanten een voorzichtige nappy evolution. “Sinds 2010 ongeveer zie ik stelselmatig meer mensen natural gaan. Ik ken niemand met kroeshaar die nog nooit heeft geëxperimenteerd met relaxer, een chemisch goedje dat de structuur van kroeshaar verandert, zodat het glad en steil wordt.

“Jonge ouders moeten er meer dan ooit voor zorgen dat hun kinderen hun kroeshaar omarmen.”

Vroeger was het eerder standaard: mijn moeder begon vanaf mijn twaalfde mijn haar te relaxen. Zelf droeg ze vaak extensions. Op mijn negentiende ben ik zelf natural gegaan. Sindsdien heb ik mijn moeder proberen te overtuigen om ook in die richting te gaan en gewoon trots te zijn op haar weelderige krullenbol. Jonge ouders hebben vandaag meer dan ooit de verantwoordelijkheid om hun kinderen hun kroeshaar te laten omarmen.”

Iraida wast intussen het haar van Andy Kisema (24). Hij gaat vandaag voor two strand twists. “Mijn haar is vandaag meer dan ooit een deel van mijn identiteit en ik koester het”, zegt hij. “Toch zou ik niet zeggen dat ik vroeger mijn haar stijlde uit schaamte. Ik groeide eenmaal op tussen witte kinderen en wilde er onbewust uitzien zoals hen: blending in the group. Ik relaxte mijn haar vollenbak of kieperde er een pot gel overheen zodat mijn haar kon meegolven met de wind. (lacht) Ik was een echte relax boy.

Met het ouder worden heb ik de relaxer gelaten voor wat het is. Je eigen identiteit ontbolstert meer en meer. Ik zit vandaag ook meer in Afrikaanse kringen en zie meer natural hair rondom mij. Ook sociale media zorgen ervoor dat je het vaker ziet en geïnspireerd wordt door de diversiteit en creativiteit aan haarstijlen. Tegelijk zorgt het voor een broodnodige normalisering. Een afro of kroeshaar in het algemeen zou geen fashion of politiek statement meer moeten zijn.”

In het salon zien we vandaag geen grote afro’s. Iraida heeft de hare eventjes in een head wrap gewikkeld. We maken ons luidop de bedenking dat we vooral vrouwen zien in het straatbeeld die voor de grote bos krullen gaan. Mannen houden het meestal kort. “Ik denk dat vrouwen vandaag meer in het reine zijn met hun haar dan mannen”, antwoordt Iraida. “Ik krijg als kapper veel meer aanvragen van mannen om hun haar te relaxen dan van vrouwen. Vooral hier in België. In Nederland is dat veel minder een ding.

“Zwarte vrouwen lijken vandaag meer in het reine met hun haar dan de mannen.”

In België zijn er nog te weinig salons waar je ook effectief tips krijgt voor haarverzorging. Als je ergens een salon binnenstapt is dat negen van de tien keer om je haar te vlechten of te knippen. Ook de kappers weten te weinig af over natural hair. Veel mensen in België moeten vandaag de grens overgaan om deftig advies en haarverzorging te krijgen in een kapsalon. Terwijl er in Nederland veel salons failliet gegaan zijn door de nappy revolution. Niemand kwam nog langs om hun haar te relaxen. Haarstylisten waren dus genoodzaakt zich bij te scholen en cursussen te volgen omtrent de verzorging van kroeshaar. Die omslag moet in België nog komen. Zeker met al die YouTube tutorials heb je eigenlijk geen excuses meer.”

Iraida wijst verzoeken om haar chemisch te stijlen steevast af. “Ik ben kapper, dus weet maar al te goed hoe slecht zo’n chemische producten zijn. Niet enkel voor je haar, maar voor je ganse lichaam. Als je geen afro wil, heb ik niks tegen braids, locks, weaves of zelfs een pruik. Alles is beter dan die chemische brol.”

Beschermende haarstijlen

Andy: “Het concept van ‘fake hair’ is met de jaren veranderd. Vroeger waren mensen meer geneigd om hun afro te verbergen onder hun braids of wigs, maar vandaag is het ook eerder een protective hairstyle om het broze kroeshaar te beschermen. Ik vind natural hair bij vrouwen alleszins echt wel mooi.”

Bright Mamu, een andere kapper in de zaak, is gearriveerd en mengt zich meteen in het gesprek. “De mening van ons, mannen, doet er zelfs niet toe, hé. Of wij dat mooi vinden of niet. Vrouwen moeten gewoon doen wat hen gelukkig maakt. Een gelukkige vrouw zorgt sowieso voor een gelukkige man.” (lacht)

“Andy, hou je dan echt van alle natuurlijke haartypes bij vrouwen?”, pikt Iraida in. “Zwarte mannen praten graag over hoe mooi zwarte vrouwen zijn met hun natural hair, maar vaak hebben ze het dan enkel over light skin women met een type 3C krul, dus eigenlijk met een soort krullen dat zogezegd nog maatschappelijk aanvaard is. Terwijl als je 4C bent en dark skin, dan vinden ze het plots niet meer zo mooi.”

“Wereldsterren als Rihanna, Nicki Minaj en Beyoncé zie je zelden met kroeshaar.”

Bright: “Ik denk dat het voor ons echt niet meer uitmaakt. Maar de generatie na ons kijkt wel anders naar kroeshaar. Zij zijn nog meer geneigd hun ‘fake hair’ langer te dragen en minder snel hun natuurlijke kroeshaar te showen. En de jonge gastjes zien het denk ik ook liever niet bij de meisjes.”

“Ik denk opnieuw dat het bij hen niet zozeer met schaamte te maken heeft, maar eerder met mode”, aldus Andy. “Op straat zien ze wel voorbeelden van ons, locals, maar wereldsterren als Rihanna, Nicki Minaj en Beyoncé zie je zelden met kroeshaar. En tieners spiegelen zich meer aan die idolen dan aan de ‘oudere’ jongeren uit hun buurt. Alicia Keys ging onlangs wel volledig natural, no make-up and unleash the fro, maar zij is dan weer light skin.”

Cultural Appropriation

Van light skin people gaat het al snel over naar witte mensen en dus cultural appropriation: niet-Afrikaanse mensen die typische Afrikaanse haarstijlen kopiëren en ermee in de kijker lopen, terwijl mensen met Afrikaanse roots om krek diezelfde haarstijl scheef worden bekeken. Iraida kan erover meepraten. “Toen ik solliciteerde voor een stageplek in een salon, nota bene gerund door een zwarte barber, werd ik er fijntjes op gewezen dat ik mijn afro best samenbond of een head wrap droeg als ik in het salon zou werken. “Dat oogt professioneler.””

“Culturele uitwisseling is op zich mooi, zolang het met het juiste respect en erkenning wordt gedaan.”

Andy is alleszins niet afgunstig naar witte mensen die kiezen voor een typisch Afrikaanse haarstijl. “Persoonlijk vind ik het niet erg als ik een witte man met dreadlocks zie of Kim Kardashian ineens met bantu knots verschijnt. Ze moeten gewoon niet doen alsof ze het hebben uitgevonden. Geef de juiste mensen de juiste erkenning.”

“Ineens praten mensen over boxer braids. Hoezo?! Het is corn rows, en niets anders”, pikt Iraida opnieuw in. “En dat is het ding met cultural appropriation. Ik krijg in mijn kapstoel mensen van allerlei slag, met een lichte of donkere huidskleur. Als zij voor corn rows zouden kiezen, vind ik dat helemaal geen probleem. Al wil ik wel dat ze weten waar het vandaan komt. De haarstijlen dienen niet enkel om kroeshaar te beschermen, er hangt vaak ook een culturele geschiedenis aan vast. Door het ineens boxer braids te noemen, wis je die geschiedenis uit. Wis je onze geschiedenis uit.”

“Sommige Afro-jongeren hebben dan weer een te beschermende reflex”, weet Andy. “Ze tolereren niks meer van witte mensen. “Blijf van onze haarstijlen, kledij, muziek, slang, …” Maar wat verwachten ze? In deze geglobaliseerde wereld ga je dat niet kunnen blijven claimen. Iedereen kijkt bij elkaar en wordt geïnspireerd door elkaar. Op zich vind ik dat wel mooi, die culturele uitwisseling, maar opnieuw: doe het met respect en erkenning.”

Black love

Intussen zijn we alweer een uur gepasseerd. Andy gaat nog even een kwartiertje onder de haardroogkap en is dan volledig klaar om zijn two strand twists te rocken op het Kroeshaarfestival. Ter afronding vraag ik hem en Iraida nog wat het mooiste haarcompliment is dat ze al mochten ontvangen. Het blijkt geen evidente vraag.

“Ik krijg eigenlijk dagelijks complimenten”, begint Andy. “Al weet ik niet altijd of ik ze moet opvatten als een compliment. (lacht) Gisteren regende het bijvoorbeeld en het ‘Europese’ haar van witte mensen was helemaal doorweekt terwijl dat van mij gewoon rechtop bleef staan. Door de regen straalde het. Dat vonden ze dan speciaal. Maar eigenlijk is dat doodnormaal. Er zijn miljoenen mensen die zo’n haar hebben dus what’s the fuzz about?

Iraida krijgt van ons het laatste woord: “Wat mij het meeste raakt is wanneer een zwarte man mij een compliment toewerpt over mijn natural hair. Op een luie dag droeg ik een pruik en zei een zwarte man me dat hij me toch liever zag met natural hair omdat hij me er prachtig mee vond staan. Dat doet me dan wel wat. Black men and women should stick together. Als ik voel dat zij ons ondersteunen, geeft dat een extra boost om ons prachtige kroeshaar te koesteren. Dat is wat wij, vrouwen en zwarte mensen in het algemeen, verdienen.”

Foto boven: kappers Bright (links) en Iraida aan het werk in de Hype Barbershop.
Foto boven: Istock