Interview

Steeds meer besneden vrouwen in België

Documentairemaakster Sofie Peeters onderzocht in Guinee hoe dat komt

Steeds meer besneden vrouwen in België

Wereldwijd zijn 200 miljoen meisjes slachtoffer van vrouwenbesnijdenis. Het merendeel van die meisjes woont in Afrika. Toch stijgt het aantal besneden vrouwen ook in België, hoofdzakelijk door migratie. Voor De Standaard trokken documentairemaakster Sofie Peeters en  journaliste Ann-Sofie Dekeyser acht dagen naar Guinee, waar 97% van de vrouwen besneden is. Sofie Peeters vertelt ons over haar ervaringen in Guinee en haar kijk op vrouwenbesnijdenis.

Wat was de aanleiding om een docu te maken over vrouwenbesnijdenis in Guinee?
“We wisten dat de organisatie GAMS bezig was met een onderzoek naar het aantal besneden vrouwen in België. Zij stellen vast dat het aantal besneden vrouwen en meisjes dat risico loopt om besneden te worden, de afgelopen tien jaar verdriedubbeld is. Een enorme stijging, die hoofdzakelijk te wijten is aan migratie van besneden vrouwen naar België. Vrouwenbesnijdenis heeft levenslange gevolgen. Tijdens de menstruatie kan besnijdenis lijden tot infecties, seksuele betrekkingen kunnen pijnlijk zijn en tijdens de bevalling kan een vrouw zelfs sterven. Daarom is het belangrijk dat Belgische dokters en gynaecologen goed weten hoe je een besneden vrouw kan helpen. Met onze docu hopen we vrouwenbesnijdenis ook meer bespreekbaar te maken in België. We kozen om te filmen in Guinee, omdat bijna alle vrouwen daar besneden zijn. Alleen in Somalië zijn er meer vrouwen die besneden zijn. Bovendien komen de meeste besneden vrouwen die in België wonen uit Guinee.”

“Met onze docu hopen we vrouwenbesnijdenis ook meer bespreekbaar te maken in België.”

Zijn er dan geen mensen In Guinee die zich toch verzetten tegen de besnijdenis?
“Je merkt wel dat er een mentaliteitswijziging plaatsvindt en dat steeds meer mensen aan vrouwenbesnijdenis beginnen te twijfelen. Sommigen slagen er dan ook in om te zeggen: ‘ik laat mijn dochter niet besnijden’. Dan loop je wel nog steeds het risico dat grootouders, een tante of zelfs een buurvrouw de kinderen toch apart nemen en laten besnijden. Iedereen voelt zich familie van elkaar. Zulke grote families zijn gezellig en warm, maar zorgen er ook voor dat veel mensen druk uitvoeren op de ouders. Iedereen voelt zich verantwoordelijk om een meisje “rein” te maken. Wie erin slaagt een dochter niet te laten besnijden, belandt vaak in een sociaal isolement. Mensen roddelen over de ouders, willen geen contact of spreken zelfs vloeken uit over ouders en kind. Om zo’n beslissing te maken moet je dus ook wel heel sterk in je schoenen staan.”

Hoe werkt zo’n besnijdenis?
“Er zijn wereldwijd heel wat verschillende types besnijdenis. In Guinee hebben ze ons verteld over de twee methoden die bij hen het meest gangbaar zijn: de traditionele manier en de gemedicaliseerde manier. De traditionele manier is met een overgangsritueel in het bos. Meisjes blijven dan enkele weken, zelfs maanden in het bos om les te krijgen over hoe je een goede vrouw bent. Daar wordt hen geleerd dat ze braaf moeten zijn, moeten luisteren naar ouders, niet met jongetjes mogen spelen,.. Tijdens dit ritueel worden ze besneden. Vaak is er maar één mes voor alle meisjes. Als iemand een infectie heeft dan wordt dat doorgegeven en kunnen kindjes sterven. Soms kunnen meisjes ook te diep worden besneden en doodbloeden. Over kindjes die niet terugkomen wordt niet meer gesproken. Dat is heel hard. Naast de traditionele manier is er ook een gemedicaliseerde manier in Guinee. Dan gebeurt de besnijdenis wel met ontsmette mesjes. Omdat besnijdenis eigenlijk verboden is, gebeurt het dan toch onder de radar, bij iemand thuis. Dus ook de gemedicaliseerde manier blijft gevaarlijk en uiterst pijnlijk.”

“Hoe groot is het taboe als je zelfs binnenskamers niet aan je dochter kan vertellen wat de besnijdenis echt inhoudt?”

Weten die meisjes op voorhand wat hen te wachten staat?
“Nee, ondanks dat vrouwenbesnijdenis al zo lang een traditie is daar, hangt er toch nog steeds een groot taboe rond. Meisjes worden besneden tussen hun vier en zes jaar en zijn ook te jong om te begrijpen wat er gaat gebeuren met hun lijf. Bovendien is het ook één groot geheim. Een vrouw zei tegen me: ‘Ik dacht dat het betekende dat je als overgangsritueel van meisje naar vrouw uit een boom moest springen’. Ouders bespreken het ook niet met hun kinderen. Er was één meisje van 17 die vertelde dat ze op haar twaalfde nog altijd niet besneden was. Haar hele klas was al besneden, maar zelf wist ze niet wat het precies was. Iedereen sloot haar buiten omdat ze niet besneden was en dus niet gezien werd als een echte vrouw. Hierdoor heeft ze op een bepaald moment zelf aan haar ouders gevraagd of ze ook besneden mocht worden. Die weigerden eerst, maar uiteindelijk heeft ze geëist om besneden te worden. Het was pas toen ze echt besneden werd, dat ze besefte wat het was. Nu is ze actief in een kinderparlement dat zich inzet tegen genitale verminking en is ze totaal van mening veranderd. Ik vind dat wel een straf verhaal. Hoe groot is het taboe als je zelfs binnenskamers niet kunt zeggen tegen je dochter wat de besnijdenis echt inhoudt?”

Sofie Peeters en journaliste Ann-Sofie Dekeyser praten met vrouwen in Guinee over genitale verminking

Welk moment is jou het meest bijgebleven uit Guinee?
“Als documentairemaakster probeerde ik het land te bezoeken zonder meteen te oordelen. Ik wilde vooral zoveel mogelijk proberen begrijpen wat genitale verminking inhoudt en waarom mensen dat doen. Ik probeerde dan ook zoveel mogelijk mijn eigen Westerse blik weg te duwen, maar dat is moeilijk. Ik denk dat een gesprek met twee imams mij het meest verbaasd heeft. Zij waren uitgesproken voor de besnijdenis, onder meer omdat vrouwen dan minder zin hebben in seks, waardoor de kans dat ze hun man bedriegen kleiner wordt. Daarnaast geloofden ze ook niet in de fysieke gevolgen van de besnijdenis. ‘We besnijden al eeuwenlang vrouwen en er zijn geen effectieve bewijzen dat vrouwen hieraan kunnen sterven.’ Ze bleven maar argumenten opsommen. Ik was met verstomming geslagen.

“Vrouwen zijn de grootste instandhouders van de traditie.”

Mijn collega, journaliste Ann-Sofie Dekeyser, vroeg dan ook: ‘Heeft nog geen enkele vrouw gezegd dat ze pijn heeft tijdens het vrijen, dat haar zus onvruchtbaar is geworden of dat haar moeder is gestorven tijdens de bevalling?’. Ze antwoordden allebei dat ze dat nog niet hadden gehoord. Ik dacht ‘dat kan toch niet?’. Achteraf kwamen we er dan achter dat vrouwen de grootste instandhouders zijn van die traditie. Opmerkelijk is dat hoofdzakelijk vrouwen de praktijk uitvoeren. Daarnaast spreken ze ook nauwelijks met mannen over de gevolgen van een besnijdenis. Alles wat met seksualiteit te maken heeft is taboe. Spreken over onvruchtbaarheid of seks is dus heel moeilijk. Zelfs met je eigen man. Daarnaast is ‘een goede vrouw’ ook vooral ‘een sterke vrouw’: een vrouw die niet zeurt over een moeilijke bevalling, maar naar buiten komt met een gezond kind. Spreken, laat staan kritisch zijn over een traditioneel gebruik als besnijdenis, is écht niet evident want rebelse vrouwen die zich afzetten tegen de status-quo worden met de nek aangekeken. Daardoor blijven mannen vaak in het ongewisse over wat besnijdenis eigenlijk is en wat de gevolgen zijn op het vrouwelijk lichaam.”

Je ziet een lichte mentaliteitswijziging, is er reden tot hoop?
“Medewerkers van Plan International vertelden mij dat er op één generatie tijd zoveel kan veranderen. Zij proberen gemeenschappen één voor één te informeren om besnijdenis bespreekbaar te maken. We hebben in Guinee ook een ceremonie meegemaakt waarin een dorp officieel de besnijdenis afzwoor. Daar waren medewerkers van Plan International drie jaar mee bezig geweest. Het is dus een heel intensief en traag proces, maar door intensief samen te werken met dorpen kan er wel degelijk iets veranderen.”

“Als ik iets zie waar ik fundamentele vraagtekens bij plaats, dan wil ik dat filmen en verspreiden.”

Veel mensen kennen je van je documentaire ‘Femme de la rue’, die ook over vrouwenrechten gaat. Hoe kies je de onderwerpen van je documentaires?
“Met mijn documentaires wil ik niet meteen een duidelijke boodschap uitsturen waar iedereen het mee eens moet zijn. Ik wil iets op tafel leggen dat mensen raakt, waardoor ze erover beginnen praten en hun mening vormen. Het is makkelijk om een oogje toe te knijpen voor dingen die rond je gebeuren in de wereld, dichtbij of veraf, en er niet over na te denken. En pas op: er is niks mis met af en toe zorgeloos te genieten van je eigen leventje. Mij vind je ook geregeld languit in de zetel met kop chocomelk. Maar het is belangrijk om daarnaast bewust rond te kijken, kritisch te zijn en pijnpunten aan te pakken. We zijn allemaal een beetje verantwoordelijk voor hoe de wereld draait. Als ik iets zie waar ik fundamentele vraagtekens bij plaats, dan wil ik dat filmen en verspreiden. Spreken over problematieken is stap één om er iets aan te veranderen. Dat geldt voor seksisme op straat, maar evengoed voor onze problematische wegwerpcultuur, het taboe op psycholgische problemen of, ja, vrouwenbesnijdenis.”

Sofie Peeters. Foto: Amber De Groote

Wat maakte het draaien van deze documentaire los bij jou?
“Voor ik vertrok, had ik me natuurlijk ingelezen over vrouwenbesnijdenis. Dan word je geconfronteerd met alle verhalen en cijfers. Als mens denk je toch ‘Vreselijk! Dit zou ik mijn dochter nooit aandoen.’ Het is pas wanneer je in Guinee alle verhalen hoort, dat je begrijpt waarom mensen die keuze maken. Je beseft dat de sociale context waarin je opgroeit van enorm belang is. Het is heel menselijk om bepaalde zaken als vanzelfsprekend te beschouwen, omdat iedereen in je omgeving het altijd zo gedaan heeft. Zelfs al heb je er zelf je bedenkingen bij. En dan hebben we het nog niet over de enorme sociale druk om de traditie toe te passen. Maar net omdat ik besef hoe moeilijk het is om tegen de sociale druk in te gaan en zelfstandig te denken, is mijn respect voor de ouders die hun dochters niét laten besnijden enorm groot.

Zo’n reis en het onderzoeken van een andere cultuur, zet je ook aan tot reflectie op Westerse gebruiken die wij heel normaal vinden. Welke zaken zijn ingebakken in onze cultuur, waar de Guinese mensen enorm van zouden schrikken? Crèches bijvoorbeeld. Of rusthuizen. Hoe zouden zij daar naar kijken? Zij leven dag in, dag uit omringd door hun familie en zouden het totaal onmenselijk vinden om een baby van drie maanden oud achter te laten bij wildvreemde mensen. Documentaires maken betekent niet alleen de levens van anderen registreren, maar zet je evengoed aan om met een frisse blik naar je eigen leven te kijken.”

Hieronder kan je de volledige docu voor De Standaard bekijken.

Foto’s: copyright Plan International/Johanna De Tessières en Amber De Groote
Lees ook: Vrouwenbesnijdenissen in België: geen fabeltje

Schrijf je reactie

Amber De Groote is studente journalistiek in Gent. Ze kruipt graag in de pen en houdt ervan om momenten vast te leggen met haar camera. Dagelijks probeert ze met een open blik te kijken en steeds bij te leren. Ze gaat geen uitdaging uit de weg, al is het soms met een bang hartje. Haar weekends spendeert ze het liefst dansend op de hits van Béyonce of opgerold in een dekentje met een Netflix serie.

Colofon

Adres Redactie

Toko Space t.a.v. Charlie Magazine
Statiestraat 139
2600 Antwerpen