Theatermaakster Alexia Leysen trok er met haar Hasselblad-camera op uit om met meer dan 50 mensen te praten over de boeken van de Noorse schrijver Karl Ove Knausgård, die ook wel een sombere mascotte van de hedendaagse mens genoemd wordt. Het leverde een indringende fotoserie op.
Hoi Alexia, hoe is deze fotoserie tot stand gekomen?
“Ik werkte aan een theaterstuk geïnspireerd op het werk van de Noorse schrijver Karl Ove Knausgård. In zijn boeken benoemt hij alles, van het meest banale en alledaagse tot de meest fundamentele zaken des levens. Ik herkende me verbazend hard in zijn zoektocht naar wat het is om mens te zijn, maar wilde ook weten wat andere mensen erin aantrok, of afstootte. Daarom deed ik een vooronderzoek, waarbij ik met bekende en onbekende Knausgård-lezers, zowel liefhebbers als haters, sprak over wat zijn werk bij hen teweeg brengt.
“Plots was ik de bezitter van een Hasselblad, zo’n mooi, oud en mechanisch ding.”
Toen ik onverwacht een Hasselblad cadeau kreeg, ontstond de goesting om ook portretten te maken. Ik had nog nooit analoog gefotografeerd maar was meteen verliefd op het toestel. Van het een kwam het ander: ik begon met mensen te praten over de inhoud van de boeken en hen ondertussen te fotograferen. Voordat ik het wist was er naast de voorstelling een tweede, volwaardig project ontstaan (lacht). THE KNAUSGARD/HASSELBLAD SERIES is een fotoserie waar je naar kunt kijken zonder iets van de dikke boekencyclus te hebben gelezen. Het fijne is dat in dit project theater, literatuur en foto allemaal samenkomen.”
Welk verhaal schuilt er achter die bijzondere camera?
“Vorig jaar met kerst kreeg ik onverwacht van mijn grootmoeder de Hasselblad van mijn overleden grootvader cadeau. Ik wist niet eens dat hij dat fototoestel had. Plots was ik dus de bezitter van een Hasselblad, zo’n mooi, oud en mechanisch ding. Er was wat opknapwerk aan en de camera verbleef enkele maanden bij de enige persoon in België die nog weet hoe je zo’n toestel repareert. Daarna heb ik een weekend met de oude handleiding erbij alle knopjes uitgeprobeerd (lacht).
“Knausgård graaft naar de binnenste drijfveren, het rauwe, het donkere, het egoïstische.”
Een Hasselblad werpt je terug op de basis van fotografie. Niets gaat automatisch: je moet er zelf voor zorgen dat licht en cadrage goed zitten. Bij het fotograferen van de Knausgård-lezers gebruikte ik voor iedereen een filmrolletje, wat betekende dat ik twaalf foto’s kon maken en daar het beste portret uit moest kiezen. Dat is wat anders dan digitaal fotograferen, waarbij je honderden foto’s kunt maken en het resultaat meteen op je schermpje ziet. Bij een Hasselblad weet je pas hoe de foto’s eruitzien als ze ontwikkeld zijn en bovendien zijn de rolletjes duur. Die beperkingen maken het spannend en intensief. Je moet geconcentreerd te werk gaan en samen met je model zoeken naar een manier om het beste portret te creëren. Dat zorgde meteen voor intimiteit in de ontmoetingen, waar dan nog eens bij kwam dat het onderwerp van onze gesprekken – de boeken van Knausgård die zo over het persoonlijke gaan – ook maakt dat je meteen diep gaat. Het leverde 50 bijzondere ontmoetingen op.”
Saskia De Coster
Heb je in die vijftig gesprekken het geheim van het succes van Knausgård ontrafeld?
“Ik heb veel verschillende meningen over Knausgård gehoord, van mensen die wel en niet van de boeken houden, van mensen die veel en weinig lazen. Het deed me beter begrijpen wat boeken doen voor mensen en deze boeken in het bijzonder. De kracht van Knausgård is volgens mij dat hij zoekt naar wat hemzelf en ons allemaal kwetsbaar maakt. Dat is zeldzaam in onze maatschappij, waarin er naar perfectie gestreefd wordt. Knausgård graaft naar de binnenste drijfveren, het rauwe, het donkere, het egoïstische. Doordat hij dat in de autobiografische reeks ‘Mijn Strijd’ in 3.500 bladzijdes doet, kan hij zulke grote topics genuanceerd beschrijven. Daarbij spreekt hij zichzelf ook wel eens tegen, wat hem menselijk maakt.”
Wat trekt jou aan in zijn boeken?
“Ik zie zijn literatuur als een onderzoek naar de behoefte van de mens om gezien te worden. Dat is niet per se narcistisch. Ik denk dat het vooral een diepe, mooie behoefte is, die iedereen heeft. We ontlenen onze bestaanswaarde grotendeels aan andere mensen, aan wat we voor hen betekenen. In ‘Mijn Strijd’ komt dat telkens terug: de zoon die gezien wil worden door zijn vader, gezien willen worden in je werk en daar erkenning voor krijgen, wat er gebeurt wanneer de media jou ineens zien en je niet altijd een vriendelijke blik toewerpen….
“Hij gaat door met het in detail beschrijven van zijn leven, ook als dat ten koste gaat van de mensen die hij graag ziet.”
Nu de kerken leegstaan, zoeken mensen zingeving in zichzelf. We zijn bezig met vragen als ‘Hoe zien anderen mij?’ en ‘Wie ben ik?’. Daarmee leggen we ook een hoge druk op onszelf. Het zorgt er onder meer voor dat we niet meer zomaar een job willen doen, want we ontlenen onze identiteit deels aan ons werk. We moeten onze persoonlijkheid in ons werk kwijt kunnen, want het bepaalt mee hoe anderen je zien. Dat geldt ook voor Knausgård: hij heeft die drang om via literatuur schoonheid te scheppen en het schrijven maakt hem ook tot wie hij is. Daarom gaat hij ermee door, ook als het in detail beschrijven van zijn leven ten koste gaat van de mensen die hij graag ziet. Het maakt zijn persoonlijke zoektocht tot een prachtig tragisch verhaal over gezien willen worden en je tegelijkertijd willen verstoppen voor de blik van anderen.”
Roxette Chikua
Mensen zien, zo komen we weer terug bij jouw tentoonstelling.
“Inderdaad, die dubbelheid van wel en niet gezien willen worden is ook onderdeel van fotografie. Enerzijds zijn veel mensen een beetje cameraschuw en voelen ze zich ongemakkelijk als ze poseren. Anderzijds zijn mensen ontzettend blij als je een foto maakt die iets laat zien van wie ze zijn. Dat is ook waar ik naar gestreefd heb met mijn fotoserie.
Ik heb voor de expo 35 portretten geselecteerd, waarvan de negatieven gescand zijn en uitgeprint op groot formaat, zodat je de schoonheid van de analoge beelden live kan ervaren. Bij elke foto hangt een fragment uit een werk van Knausgård, dat de geportretteerde zelf gekozen heeft. Als kijker kun je je fantasie daarop loslaten: wat zou de link zijn tussen de persoon en het fragment?”
Vanaf april zal je voorstelling KNAUS in de theaters te zien zijn. Kun je daar al iets over vertellen?
“Het wordt een monoloog, vertolkt door Valentijn Dhaenens. Je kunt je verwachten aan een grote trein tekst, meer kan ik er nu nog niet over zeggen. Mensen moeten vooral komen kijken (lacht).”
Schrijf je reactie